Passio Sancti Cassiani Forocorneliensis.
Sylla Forum statuit Cornelius; hoc Itali urbem
vocant ab ipso conditoris nomine,
hic mihi, cum peterem te, rerum maxima Roma,
spes est oborta prosperum Christum fore.
5stratus humi tumulo advolvebar, quem sacer ornat
martyr dicato Cassianus corpore. [p. 222]
dum lacrimans mecum reputo mea vulnera et omnes
vitae labores ac dolorum acumina,
erexi ad caelum faciem, stetit obvia contra
10fucis colorum picta imago martyris
plagas mille gerens, totos lacerata per artus,
ruptam minutis praeferens punctis cutem,
innumeri circum pueri, miserabile visu,
confossa parvis membra figebant stilis,
15unde pugillares soliti percurrere ceras
scholare murmur adnotantes scripserant.
aedituus consultus ait: ‘quod prospicis, hospes,
non est inanis aut anilis fabula;
historiam pictura refert, quae tradita libris
20veram vetusti temporis monstrat fidem.
praefuerat studiis puerilibus et grege multo
saeptus magister litterarum sederat,
verba notis brevibus conprendere cuncta peritus,
raptimque punctis dicta praepetibus sequi,
25aspera nonnumquam praecepta et tristia visa
inpube vulgus moverant ira et metu.
doctor amarus enim discenti semper ephebo,
nec dulcis ulli disciplina infantiae est.
ecce fidem quatiens tempestas saeva premebat
30plebem dicatam Christianae gloriae.
extrahitur coetu e medio moderator alumni
gregis, quod aris supplicare spreverat.
poenarum artifici quaerenti quod genus artis
vir nosset alto tam rebellis spiritu,
35respondent: ' agmen tenerum ac puerile gubernat, [p. 224]
fictis notare verba signis inbuens.'
' ducite,' conclamat, ' captivum ducite, et ultro
donetur ipsis verberator parvulis,
ut libet inludant, Iacerent inpune manusque
40tinguant magistri feriatas sanguine.
ludum discipulis volupe est ut praebeat ipse
doctor severus quos nimis coercuit.'
vincitur post terga manus spoliatus amictu,
adest acutis agmen armatum stilis.
45quantum quisque odii tacita conceperat ira,
effundit ardens felle tandem libero,
coniciunt alii fragiles inque ora tabellas
frangunt, relisa fronte lignum dissilit,
buxa crepant cerata genis inpacta cruentis
50rubetque ab ictu curta et umens pagina.
inde alii stimulos et acumina ferrea vibrant,
qua parte aratis cera sulcis scribitur,
et qua secti apices abolentur et aequoris hirti
rursus nitescens innovatur area.
55hinc foditur Christi confessor et inde secatur;
pars viscus intrat molle, pars scindit cutem,
omnia membra manus pariter fixere ducentae,
totidemque guttae vulnerum stillant simul,
maior tortor erat qui summa pupugerat infans,
60quam qui profunda perforarat viscera;
ille, levis quoniam percussor morte negata
saevire solis scit dolorum spiculis,
hic, quanto interius vitalia condita pulsat, [p. 226]
plus dat medellae dum necem prope applicat.
65' este, precor, fortes, et vincite viribus annos;
quod dent aevo, suppleat crudelitas.'
sed male conatus tener infirmusque laborat;
tormenta crescunt dum fatiscit carnifex.
' quid gemis? ' exclamat quidam; ' tute ipse magister
70istud dedisti ferrum et armasti manus.
reddimus ecce tibi tam milia multa notarum,
quam stando, flendo te docente excepimus.
non potes irasci quod scribimus; ipse iubebas
numquam quietum dextera ut ferret stilum,
75non petimus totiens te praeceptore negatas,
avare doctor, iam scholarum ferias,
pangere puncta libet sulcisque intexere sulcos,
flexas catenis inpedire virgulas.
emendes licet inspectos longo ordine versus,
80mendosa forte si quid erravit manus.
exerce imperium: ius est tibi plectere culpam,
si quis tuorum te notavit segnius.'
talia ludebant pueri per membra magistri,
nec longa fessum poena solvebat virum,
85tandem luctantis miseratus ab aethere Christus
iubet resolvi pectoris ligamina,
difficilesque moras animae ac retinacula vitae
relaxat, artas et latebras expedit,
sanguis ab interno venarum fonte patentes
90vias secutus deserit praecordia,
totque foraminibus penetrati corporis exit .
fibrarum anhelans ille vitalis calor,
haec sunt, quae liquidis expressa coloribus, hospes, [p. 228]
miraris, ista est Cassiani gloria,
95suggere si quod habes iustum vel amabile votum,
spes si qua tibi est, si quid intus aestuas.
audit, crede, preces martyr prosperrimus omnes,
ratasque reddit quas videt probabiles.’
pareo, conplector tumulum, lacrimas quoque fundo,
100altar tepescit ore, saxum pectore.
tunc arcana mei percenseo cuncta laboris,
tunc quod petebam, quod timebam murmuro,
et post terga domum dubia sub sorte relictam
et spem futuri forte nutantem boni.
105audior, urbem adeo, dextris successibus utor:
domum revertor, Cassianum praedico.
