Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 4
Robert Seymour Conway, Charles Flamstead Walters, Ed.

9. [p. 4016]dum haec Romae geruntur, legati ab Ardea ueniunt, pro ueterrima societate renouataque foedere recenti auxilium prope euersae urbi implorantes. [2] frui namque pace optimo consilio cum populo Romano seruata per intestina arma non licuit; quorum causa atque initium traditur ex certamine factionum ortum, [3] quae fuerunt eruntque pluribus populis exitio quam bella externa, quam fames morbiue quaeque alia in deum iras uelut ultima publicorum malorum uertunt. [4] uirginem plebeii generis maxime forma notam <duo> petiere iuuenes, alter uirgini genere par, tutoribus fretus, qui et ipsi eiusdem corporis erant, nobilis alter, nulla re praeterquam forma captus. [5] adiuuabant eum optumatium studia, per quae in domum quoque puellae certamen partium penetrauit. nobilis superior iudicio matris esse, quae quam splendidissimis nuptiis iungi puellam uolebat: tutores in ea quoque re partium memores ad suum tendere. [6] cum res peragi intra parietes nequisset, uentum in ius est. postulatu audito matris tutorumque, magistratus secundum parentis arbitrium dant ius nuptiarum. [7] sed uis potentior fuit; namque tutores, inter suae partis homines de iniuria decreti palam in foro contionati, manu facta uirginem ex domo matris rapiunt; [8] [p. 4017]aduersus quos infestior coorta optumatium acies sequitur accensum iniuria iuuenem. fit proelium atrox. pulsa plebs, nihil Romanae plebi similis, armata ex urbe profecta, colle quodam capto, in agros optumatium cum ferro ignique excursiones facit; [9] urbem quoque, omni etiam expertium ante certaminis multitudine opificum ad spem praedae euocata, obsidere parat; [10] nec ulla species cladesque belli abest, uelut contacta ciuitate rabie duorum iuuenum funestas nuptias ex occasu patriae petentium. [11] parum parti utrique domi armorum bellique est uisum; optumates Romanos ad auxilium urbis obsessae, plebs ad expugnandam secum Ardeam Uolscos exciuere. [12] priores Uolsci duce Aequo Cluilio Ardeam uenere et moenibus hostium uallum obiecere. [13] quod ubi Romam est nuntiatum, extemplo M. Geganius consul cum exercitu profectus tria milia passuum ab hoste locum castris cepit, praecipitique iam die curare corpora milites iubet. quarta deinde uigilia signa profert; coeptumque opus adeo adproperatum est, ut sole orto Uolsci firmiore se munimento ab Romanis circumuallatos quam a se urbem uiderent; [14] et alia parte consul muro Ardeae brachium iniunxerat, qua ex oppido sui commeare possent.