Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 2
Robert Seymour Conway, Charles Flamstead Walters, Ed.

45. consules quoque Romani nihil praeterea aliud quam suas uires, sua arma horrebant; memoria pessimi proximo bello exempli terrebat ne rem committerent eo ubi duae simul acies timendae essent. [2] itaque castris se tenebant, tam ancipiti periculo auersi: diem tempusque forsitan ipsum leniturum iras sanitatemque animis allaturum. [3] Ueiens hostis Etruscique eo magis praepropere agere; lacessere ad pugnam primo obequitando castris prouocandoque, postremo ut nihil mouebant, qua consules ipsos, qua exercitum increpando: [4] simulationem intestinae discordiae remedium timoris inuentum, et consules magis non confidere quam non credere suis militibus; nouum seditionis genus, silentium otiumque inter armatos. ad haec in nouitatem generis originisque qua falsa, qua uera iacere. [5] [p. 2065]haec cum sub ipso uallo portisque streperent, haud aegre consules pati; at imperitae multitudini nunc indignatio, nunc pudor pectora uersare et ab intestinis auertere malis; nolle inultos hostes, nolle successum non patribus, non consulibus; externa et domestica odia certare in animis. [6] tandem superant externa; adeo superbe insolenterque hostis eludebat. frequentes in praetorium conueniunt; poscunt pugnam, postulant ut signum detur. [7] consules uelut deliberabundi capita conferunt, diu conloquuntur. pugnare cupiebant, sed retro reuocanda et abdenda cupiditas erat, ut aduersando remorandoque incitato semel militi adderent impetum. [8] redditur responsum immaturam rem agi; nondum tempus pugnae esse; castris se tenerent. edicunt inde ut abstineant pugna; si quis iniussu pugnauerit, ut in hostem animaduersuros. [9] ita dimissis, quo minus consules uelle credunt, crescit ardor pugnandi. accendunt insuper hostes ferocius multo, ut statuisse non pugnare consules cognitum est: [10] quippe impune se insultaturos; non credi militi arma; rem ad ultimum seditionis erupturam, finemque uenisse Romano imperio. his freti occursant portis, ingerunt probra; aegre abstinent quin castra oppugnent. [11] enimuero non ultra contumeliam pati Romanus posse; totis castris undique ad consules curritur; non iam sensim, ut ante, per centurionum principes postulant, sed passim omnes clamoribus agunt. [12] matura res erat; tergiuersantur tamen. Fabius deinde ad crescentem tumultum iam metu seditionis collega concedente, cum silentium classico fecisset: 'ego istos, Cn. Manli, posse uincere scio: uelle ne scirem, ipsi fecerunt. [13] [p. 2066]itaque certum est non dare signum nisi uictores se redituros ex hac pugna iurant. consulem Romanum miles semel in acie fefellit: deos nunquam fallet.' centurio erat M. Flauoleius, inter primores pugnae flagitator. [14] 'uictor' inquit, 'M. Fabi, reuertar ex acie'; si fallat, Iouem patrem Gradiuumque Martem aliosque iratos inuocat deos. idem deinceps omnis exercitus in se quisque iurat. iuratis datur signum; arma capiunt; eunt in pugnam irarum speique pleni. [15] nunc iubent Etruscos probra iacere, nunc armati sibi quisque lingua promptum hostem offerri. [16] omnium illo die, qua plebis, qua patrum, eximia uirtus fuit; Fabium nomen [Fabia gens] maxime enituit; multis ciuilibus certaminibus infensos plebis animos illa pugna sibi reconciliare statuunt.