Diogenes Laertius, Lives of Eminent Philosophers
R.D. Hicks, Ed.

Κεφ. ζ᾽. ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

τοῦ βασιλέως τῷ πατρὶ αὐτοῦ ἐπιστάτας καταλιπόντος, ἡνίκα ἐξενίσθη παρ᾽ αὐτῷ, καθά φησι καὶ Ἡρόδοτος: παρ᾽ ὧν τά τε περὶ θεολογίας καὶ ἀστρολογίας ἔμαθεν ἔτι παῖς ὤν. ὕστερον δὲ Λευκίππῳ παρέβαλε καὶ Ἀναξαγόρᾳ κατά τινας, ἔτεσιν ὢν αὐτοῦ νεώτερος τετταράκοντα. Φαβωρῖνος δέ φησιν ἐν Παντοδαπῇ ἱστορίᾳ λέγειν Δημόκριτον περὶ Ἀναξαγόρου ὡς οὐκ εἴησαν αὐτοῦ αἱ δόξαι αἵ τε περὶ ἡλίου καὶ σελήνης, ἀλλὰ ἀρχαῖαι, τὸν δ᾽ ὑφῃρῆσθαι. ² [35] διασύρειν τε αὐτοῦ τὰ περὶ τῆς διακοσμήσεως καὶ τοῦ νοῦ, ἐχθρῶς ἔχοντα πρὸς αὐτὸν ὅτι δὴ μὴ προσήκατο αὐτόν. πῶς οὖν κατά τινας ἀκήκοεν αὐτοῦ;

Φησὶ δὲ Δημήτριος ἐν Ὁμωνύμοις καὶ Ἀντισθένης ἐν Διαδοχαῖς ἀποδημῆσαι αὐτὸν καὶ εἰς Αἴγυπτον πρὸς τοὺς ἱερέας γεωμετρίαν μαθησόμενον καὶ πρὸς Χαλδαίους εἰς τὴν Περσίδα καὶ εἰς τὴν Ἐρυθρὰν θάλασσαν γενέσθαι. τοῖς τε Γυμνοσοφισταῖς φασί τινες συμμῖξαι αὐτὸν ἐν Ἰνδίᾳ καὶ εἰς Αἰθιοπίαν ἐλθεῖν. τρίτον τε ὄντα ἀδελφὸν νείμασθαι τὴν οὐσίαν: καὶ οἱ μὲν πλείους φασὶ τὴν ἐλάττω μοῖραν ἑλέσθαι τὴν ἐν ἀργυρίῳ, χρείαν ἔχοντα <διὰ τὸ> ἀποδημῆσαι τούτου κἀκείνων δολίως ὑποπτευσάντων. ³ [36] ὁ δὲ Δημήτριος ὑπὲρ ἑκατὸν τάλαντά φησιν εἶναι αὐτῷ τὸ μέρος, ἃ πάντα καταναλῶσαι. λέγει δ᾽ ὅτι τοσοῦτον ἦν φιλόπονος ὥστε τοῦ περικήπου δωμάτιόν τι ἀποτεμόμενος κατάκλειστος ἦν: καί ποτε τοῦ πατρὸς αὐτοῦ πρὸς θυσίαν βοῦν ἀγαγόντος καὶ αὐτόθι προσδήσαντος, ἱκανὸν χρόνον μὴ γνῶναι, ἕως αὐτὸν ἐκεῖνος

διαναστήσας προφάσει τῆς θυσίας καὶ τὰ περὶ τὸν βοῦν διηγήσατο. "δοκεῖ δέ," φησί, "καὶ Ἀθήναζε ἐλθεῖν καὶ μὴ σπουδάσαι γνωσθῆναι, δόξης καταφρονῶν. καὶ εἰδέναι μὲν Σωκράτη, ἀγνοεῖσθαι δὲ ὑπ᾽ αὐτοῦ: ιἦλθον γάρ,' φησίν, ιεἰς Ἀθήνας καὶ οὔτις με ἔγνωκεν.'"

⁴ [37] "Εἴπερ οἱ Ἀντερασταὶ Πλάτωνός εἰσι," φησὶ Θρασύλος, "οὗτος ἂν εἴη ὁ παραγενόμενος ἀνώνυμος, τῶν περὶ Οἰνοπίδην καὶ Ἀναξαγόραν ἕτερος, ἐν τῇ πρὸς Σωκράτην ὁμιλίᾳ διαλεγόμενος περὶ φιλοσοφίας, ᾧ, φησίν, ὡς πεντάθλῳ ἔοικεν ὁ φιλόσοφος, καὶ ἦν ὡς ἀληθῶς ἐν φιλοσοφίᾳ πένταθλος: τὰ γὰρ φυσικὰ καὶ τὰ ἠθικὰ <ἤσκητο>, ἀλλὰ καὶ τὰ μαθηματικὰ καὶ τοὺς ἐγκυκλίους λόγους καὶ περὶ τεχνῶν πᾶσαν εἶχεν ἐμπειρίαν." τούτου ἐστὶ καὶ τὸ "λόγος ἔργου σκιή." Δημήτριος δὲ ὁ Φαληρεὺς ἐν τῇ Σωκράτους ἀπολογίᾳ μηδὲ ἐλθεῖν φησιν αὐτὸν εἰς Ἀθήνας. τοῦτο δὲ καὶ μεῖζον, εἴγε τοσαύτης πόλεως ὑπερεφρόνησεν, οὐκ ἐκ τόπου δόξαν λαβεῖν βουλόμενος, ἀλλὰ τόπῳ δόξαν περιθεῖναι προελόμενος.

⁵ [38] Δῆλον δὲ κἀκ τῶν συγγραμμάτων οἷος ἦν. "δοκεῖ δέ," φησὶν ὁ Θρασύλος, "ζηλωτὴς γεγονέναι τῶν Πυθαγορικῶν: ἀλλὰ καὶ αὐτοῦ Πυθαγόρου μέμνηται, θαυμάζων αὐτὸν ἐν τῷ ὁμωνύμῳ συγγράμματι. πάντα δὲ δοκεῖν παρὰ τούτου λαβεῖν καὶ αὐτοῦ δ᾽ ἂν ἀκηκοέναι, εἰ μὴ τὰ τῶν χρόνων ἐμάχετο." πάντως μέντοι τῶν Πυθαγορικῶν τινος

ἀκοῦσαί φησιν αὐτὸν Γλαῦκος ὁ Ῥηγῖνος, κατὰ τοὺς αὐτοὺς χρόνους αὐτῷ γεγονώς. φησὶ δὲ καὶ Ἀπολλόδωρος ὁ Κυζικηνὸς Φιλολάῳ αὐτὸν συγγεγονέναι.

Ἤσκει δέ, φησὶν ὁ Ἀντισθένης, καὶ ποικίλως δοκιμάζειν τὰς φαντασίας, ἐρημάζων ἐνίοτε καὶ τοῖς τάφοις ἐνδιατρίβων. ⁶ [39] ἐλθόντα δή φησιν αὐτὸν ἐκ τῆς ἀποδημίας ταπεινότατα διάγειν, ἅτε πᾶσαν τὴν οὐσίαν καταναλωκότα: τρέφεσθαί τε διὰ τὴν ἀπορίαν ἀπὸ τἀδελφοῦ Δαμάσου. ὡς δὲ προειπών τινα τῶν μελλόντων εὐδοκίμησε, λοιπὸν ἐνθέου δόξης παρὰ τοῖς πλείστοις ἠξιώθη. νόμου δ᾽ ὄντος τὸν ἀναλώσαντα τὴν πατρῴαν οὐσίαν μὴ ἀξιοῦσθαι ταφῆς ἐν τῇ πατρίδι, φησὶν ὁ Ἀντισθένης συνέντα, μὴ ὑπεύθυνος γενηθείη πρός τινων φθονούντων καὶ συκοφαντούντων, ἀναγνῶναι αὐτοῖς τὸν Μέγαν διάκοσμον, ὃς ἁπάντων αὐτοῦ τῶν συγγραμμάτων προέχει: καὶ πεντακοσίοις ταλάντοις τιμηθῆναι: μὴ μόνον δέ, ἀλλὰ καὶ χαλκαῖς εἰκόσι: καὶ τελευτήσαντ᾽ αὐτὸν δημοσίᾳ ταφῆναι, βιώσαντα ὑπὲρ τὰ ἑκατὸν ἔτη. ⁷ [40] ὁ δὲ Δημήτριος τοὺς συγγενέας αὐτοῦ φησιν ἀναγνῶναι τὸν Μέγαν διάκοσμον, ὃν μόνον ἑκατὸν ταλάντων τιμηθῆναι. ταὐτὰ δὲ καὶ Ἱππόβοτός φησιν.

Ἀριστόξενος δ᾽ ἐν τοῖς Ἱστορικοῖς ὑπομνήμασί φησι Πλάτωνα θελῆσαι συμφλέξαι τὰ Δημοκρίτου συγγράμματα, ὁπόσα ἐδυνήθη συναγαγεῖν, Ἀμύκλαν

δὲ καὶ Κλεινίαν τοὺς Πυθαγορικοὺς κωλῦσαι αὐτόν, ὡς οὐδὲν ὄφελος: παρὰ πολλοῖς γὰρ εἶναι ἤδη τὰ βιβλία. καὶ δῆλον δέ: πάντων γὰρ σχεδὸν τῶν ἀρχαίων μεμνημένος ὁ Πλάτων οὐδαμοῦ Δημοκρίτου διαμνημονεύει, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἔνθ᾽ ἀντειπεῖν τι αὐτῷ δέοι, δῆλον <ὅτι> εἰδὼς ὡς πρὸς τὸν ἄριστον αὐτῷ τῶν φιλοσόφων <ὁ ἀγὼν> ἔσοιτο: ὅν γε καὶ Τίμων τοῦτον ἐπαινέσας τὸν τρόπον ἔχει:

οἷον Δημόκριτόν τε περίφρονα, ποιμένα μύθων, ἀμφίνοον λεσχῆνα μετὰ πρώτοισιν ἀνέγνων.

⁸ [41] Γέγονε δὲ τοῖς χρόνοις, ὡς αὐτός φησιν ἐν τῷ Μικρῷ διακόσμῳ, νέος κατὰ πρεσβύτην Ἀναξαγόραν, ἔτεσιν αὐτοῦ νεώτερος τετταράκοντα. συντετάχθαι δέ φησι τὸν Μικρὸν διάκοσμον ἔτεσιν ὕστερον τῆς Ἰλίου ἁλώσεως τριάκοντα καὶ ἑπτακοσίοις. γεγόνοι δ᾽ ἄν, ὡς μὲν Ἀπολλόδωρος ἐν Χρονικοῖς, κατὰ τὴν ὀγδοηκοστὴν Ὀλυμπιάδα: ὡς δὲ Θρασύλος ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Τὰ πρὸ τῆς ἀναγνώσεως τῶν Δημοκρίτου βιβλίων, κατὰ τὸ τρίτον ἔτος τῆς ἑβδόμης καὶ ἑβδομηκοστῆς Ὀλυμπιάδος, ἐνιαυτῷ, φησί, πρεσβύτερος ὢν Σωκράτους. εἴη ἂν οὖν κατ᾽ Ἀρχέλαον τὸν Ἀναξαγόρου μαθητὴν καὶ τοὺς περὶ Οἰνοπίδην: καὶ γὰρ τούτου μέμνηται. ⁹ [42] μέμνηται δὲ καὶ τῆς περὶ τοῦ ἑνὸς δόξης τῶν περὶ Παρμενίδην καὶ Ζήνωνα, ὡς κατ᾽ αὐτὸν μάλιστα διαβεβοημένων, καὶ Πρωταγόρου τοῦ Ἀβδηρίτου, ὃς ὁμολογεῖται κατὰ Σωκράτην γεγονέναι.

Φησὶ δ᾽ Ἀθηνόδωρος ἐν ὀγδόῃ Περιπάτων, ἐλθόντος Ἱπποκράτους πρὸς αὐτόν, κελεῦσαι κομι-

σθῆναι γάλα: καὶ θεασάμενον τὸ γάλα εἰπεῖν εἶναι αἰγὸς πρωτοτόκου καὶ μελαίνης: ὅθεν τὴν ἀκρίβειαν αὐτοῦ θαυμάσαι τὸν Ἱπποκράτην. ἀλλὰ καὶ κόρης ἀκολουθούσης τῷ Ἱπποκράτει, τῇ μὲν πρώτῃ ἡμέρᾳ ἀσπάσασθαι οὕτω "χαῖρε κόρη," τῇ δ᾽ ἐχομένῃ "χαῖρε γύναι": καὶ ἦν ἡ κόρη τῆς νυκτὸς διεφθαρμένη.

¹⁰ [43] Τελευτῆσαι δὲ τὸν Δημόκριτόν φησιν Ἕρμιππος τοῦτον τὸν τρόπον. ἤδη ὑπέργηρων ὄντα πρὸς τῷ καταστρέφειν εἶναι. τὴν οὖν ἀδελφὴν¹¹ λυπεῖσθαι ὅτι ἐν τῇ τῶν θεσμοφόρων ἑορτῇ μέλλοι τεθνήξεσθαι καὶ τῇ θεῷ τὸ καθῆκον αὐτὴ οὐ ποιήσειν τὸν δὲ θαρρεῖν εἰπεῖν καὶ κελεῦσαι αὑτῷ προσφέρειν ἄρτους θερμοὺς ὁσημέραι. τούτους δὴ ταῖς ῥισὶ προσφέρων διεκράτησεν αὑτὸν τὴν ἑορτήν: ἐπειδὴ δὲ παρῆλθον αἱ ἡμέραι, τρεῖς δ᾽ ἦσαν, ἀλυπότατα τὸν βίον προήκατο, ὥς φησιν ὁ Ἵππαρχος, ἐννέα πρὸς τοῖς ἑκατὸν ἔτη βιούς.

Ἡμεῖς τ᾽ εἰς αὐτὸν ἐν τῇ Παμμέτρῳ τοῦτον ἐποιήσαμεν τὸν τρόπον:

καὶ τίς ἔφυ σοφὸς ὧδε, τίς ἔργον ἔρεξε τοσοῦτον ὅσσον ὁ παντοδαὴς ἤνυσε Δημόκριτος;

ὃς Θάνατον παρεόντα τρί᾽ ἤματα δώμασιν ἔσχεν καὶ θερμοῖς ἄρτων ἄσθμασιν ἐξένισεν.

τοιοῦτος μὲν ὁ βίος τἀνδρός.

¹² [44] Δοκεῖ δ᾽ αὐτῷ τάδε: ἀρχὰς εἶναι τῶν ὅλων ἀτόμους καὶ κενόν, τὰ δ᾽ ἄλλα πάντα νενομίσθαι: ἀπείρους τε εἶναι κόσμους καὶ γενητοὺς καὶ φθαρτούς. μηδέν τε ἐκ τοῦ μὴ ὄντος γίνεσθαι μηδὲ

εἰς τὸ μὴ ὂν φθείρεσθαι. καὶ τὰς ἀτόμους δὲ ἀπείρους εἶναι κατὰ μέγεθος καὶ πλῆθος, φέρεσθαι δ᾽ ἐν τῷ ὅλῳ δινουμένας, καὶ οὕτω πάντα τὰ συγκρίματα γεννᾶν, πῦρ, ὕδωρ, ἀέρα, γῆν: εἶναι γὰρ καὶ ταῦτα ἐξ ἀτόμων τινῶν συστήματα: ἅπερ εἶναι ἀπαθῆ καὶ ἀναλλοίωτα διὰ τὴν στερρότητα. τόν τε ἥλιον καὶ τὴν σελήνην ἐκ τοιούτων λείων καὶ περιφερῶν ὄγκων συγκεκρίσθαι, καὶ τὴν ψυχὴν ὁμοίως: ἣν καὶ νοῦν ταὐτὸν εἶναι. ὁρᾶν δ᾽ ἡμᾶς κατ᾽ εἰδώλων ἐμπτώσεις.

¹³ [45] Πάντα τε κατ᾽ ἀνάγκην γίνεσθαι, τῆς δίνης αἰτίας οὔσης τῆς γενέσεως πάντων, ἣν ἀνάγκην λέγει. τέλος δ᾽ εἶναι τὴν εὐθυμίαν, οὐ τὴν αὐτὴν οὖσαν τῇ ἡδονῇ, ὡς ἔνιοι παρακούσαντες ἐξεδέξαντο, ἀλλὰ καθ᾽ ἣν γαληνῶς καὶ εὐσταθῶς ἡ ψυχὴ διάγει, ὑπὸ μηδενὸς ταραττομένη φόβου ἢ δεισιδαιμονίας ἢ ἄλλου τινὸς πάθους. καλεῖ δ᾽ αὐτὴν καὶ εὐεστὼ καὶ πολλοῖς ἄλλοις ὀνόμασι. ποιότητας δὲ νόμῳ εἶναι, φύσει δ᾽ ἄτομα καὶ κενόν. καὶ ταῦτα μὲν αὐτῷ ἐδόκει.

Τὰ δὲ βιβλία αὐτοῦ καὶ Θρασύλος ἀναγέγραφε κατὰ τάξιν οὕτως ὡσπερεὶ καὶ τὰ Πλάτωνος κατὰ τετραλογίαν.

¹⁴ [46] Ἔστι δε ἤθικα μὲν τάδε:

Πυθαγόρης.

Περὶ τῆς τοῦ σοφοῦ διαθέσεως.

Περὶ τῶν ἐν Ἅιδου.

Τριτογένεια ῾τοῦτο δέ ἐστιν, ὅτι τρία γίνεται ἐξ αὐτῆς, ἃ πάντα ἀνθρώπινα συνέχεἰ.

Περὶ ἀνδραγαθίας ἢ περὶ ἀρετῆς.

Ἀμαλθείης κέρας.

Περὶ εὐθυμίης.

Ὑπομνημάτων ἠθικῶν: ἡ γὰρ Εὐεστὼ οὐχ εὑρίσκεται.

καὶ ταῦτα μὲν τὰ ἠθικα.

Φυσικὰ δὲ τάδε:

Μέγας διάκοσμος ῾ὃν οἱ περὶ Θεόφραστον Λευκίππου φασὶν εἶναἰ.

Μικρὸς διάκοσμος.

Κοσμογραφίη.

Περὶ τῶν πλανήτων.

Περὶ φύσεως πρῶτον.

Περὶ ἀνθρώπου φύσιος ῾ἢ Περὶ σαρκός᾿, δεύτερον.

Περὶ νοῦ.

Περὶ αἰσθησίων ῾ταῦτά τινες ὅμου γράφοντες Περὶ ψυχῆς ἐπιγράφουσἰ.

Περὶ χυμῶν.

Περὶ χροῶν.

¹⁵ [47] Περὶ τῶν διαφερόντων ῥυσμῶν.

Περὶ ἀμειψιρυσμιῶν.

Κρατυντήρια ῾ὅπερ ἐστὶν ἐπικριτικὰ τῶν προειρημένων̓.

Περὶ εἰδώλων ἢ περὶ προνοίας.¹⁶

Περὶ λογικῶν ἢ κανὼν α᾽ β᾽ γ᾽.

Ἀπορημάτων.

ταῦτα καὶ περὶ φύσεως.

Τὰ δὲ ἀσύντακτά ἐστι τάδε:

Αἰτίαι οὐράνιαι.

Αἰτίαι ἀέριοι.

Αἰτίαι ἐπίπεδοι.

Αἰτίαι περὶ πυρὸς καὶ τῶν ἐν πυρἱ.

Αἰτίαι περὶ φωνῶν.

Αἰτίαι περὶ σπερμάτων καὶ φυτὣν καὶ καρπῶν.

Αἰτίαι περὶ ζῴων α᾽ β᾽ γ᾽.

Αἰτίαι σύμμικτοι.

Περὶ τῆς λίθου.

ταῦτα καὶ τὰ ἀσύντακτα.

Μαθηματικὰ δὲ τάδε:

Περὶ διαφορῆς γωνίης¹⁷ ἢ Περὶ ψαύσιος κύκλου καὶ σφαίρης.

Περὶ γεωμετρίης.

Γεωμετρικῶν.

Ἀριθμοί.

Περὶ ἀλόγων γραμμῶν καὶ ναστῶν α# β#.

Ἐκπετάσματα.

¹⁸ [48] [48] Μέγας ἐνιαυτὸς ἢ Ἀστρονομίη, παράπηγμα.

Ἅμιλλα κλεψύδρας <καὶ οὐρανοῦ>.¹⁹

Οὐρανογραφίη.

Γεωγραφίη.

Πολογραφίη.

Ἀκτινογραφίη.

τοσαῦτα καὶ τὰ μαθηματικά.

Μουσικὰ δὲ τάδε:

Περὶ ῥυθμῶν καὶ ἁρμονίης.

Περὶ ποιήσιος.

Περὶ καλλοσύνης ἐπέων.

Περὶ εὐφώνων καὶ δυσφ<:>νων γραμμάτων.

Περὶ Ὁμήρου ἢ ὀρθοεπείης καὶ γλωσσέων.

Περὶ ἀοιδῆς.

Περὶ ῥημάτων.

Ὀνομαστικῶν.

τοσαῦτα καὶ τὰ μουσικά.

Τεχνικὰ δὲ τάδε:

Πρόγνωσις.

Περὶ διαίτης ἢ διαιτητικόν.

[Ἢ] Ἰητρικὴ γνώμη.

Αἰτίαι περὶ ἀκαιριῶν καὶ ἐπικαιριῶν.

Περὶ γεωργίης ἢ Γεωμετρικόν.

Περὶ ζωγραφίης.

Τακτικὸν καὶ

Ὁπλομαχικόν.

τοσαῦτα καὶ τάδε.

²⁰ [49] Τάττουσι δέ τινες κατ᾽ ἰδίαν ἐκ τῶν Ὑπομνημάτων καὶ ταῦτα:

Περὶ τῶν ἐν Βαβυλῶνι ἱερῶν γραμμάτων.

Περὶ τῶν ἐν Μερόῃ.

Ὠκεανοῦ περίπλους.

Περὶ ἱστορίης.

Χαλδαϊκὸς λόγος.

Φρύγιος λόγος.

Περὶ πυρετοῦ καὶ τῶν ἀπὸ νόσου βησσόντων.

Νομικὰ²¹ αἴτια.

Χειρόκμητα [ἢ] προβλήματα.

Τὰ δ᾽ ἄλλα ὅσα τινὲς ἀναφέρουσιν εἰς αὐτὸν τὰ

μὲν ἐκ τῶν αὐτοῦ διεσκεύασται, τὰ δ᾽ ὁμολογουμένως ἐστὶν ἀλλότρια. ταῦτα καὶ περὶ τῶν βιβλίων αὐτοῦ καὶ τοσαῦτα.

Γεγόνασι δὲ Δημόκριτοι ἕξ: πρῶτος αὐτὸς οὗτος, δεύτερος Χῖος μουσικὸς κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον, τρίτος ἀνδριαντοποιὸς οὗ μέμνηται Ἀντίγονος, τέταρτος περὶ τοῦ ἱεροῦ τοῦ ἐν Ἐφέσῳ γεγραφὼς καὶ τῆς πόλεως Σαμοθρᾴκης, πέμπτος ποιητὴς ἐπιγραμμάτων σαφὴς καὶ ἀνθηρός, ἕκτος Περγαμηνὸς ἀπὸ ῥητορικῶν λόγων <εὐδοκιμήσας>.