Hymnus in honorem Passionis Eulaliae Beatissimae Martyris.
GERMINE nobilis Eulalia
mortis et indole nobilior
Emeritam sacra virgo suam,
cuius ab ubere progenita est,
5ossibus ornat, amore colit. [p. 144]
proximus occiduo locus est
qui tulit hoc decus egregium,
urbe potens, populis locuples,
sed mage sanguine martyrii
10virgineoque potens titulo.
curriculis tribus atque novem
tres hiemes quater adtigerat,
cum crepitante pyra trepidos
terruit aspera carnifices,
15supplicium sibi dulce rata.
iam dederat prius indicium
tendere se Patris ad solium
nec sua membra dicata toro:
ipsa crepundia reppulerat,
20ludere nescia pusiola;
spernere sucina, flare 1 rosas,
fulva monilia respuere,
ore severa, modesta gradu,
moribus et nimium teneris
25canitiem meditata senum.
ast ubi se furiata luis
excitat in famulos Domini
Christicolasque cruenta iubet
tura cremare, iecur pecudis
30mortiferis adolere deis,
infremuit sacer Eulaliae
spiritus, ingeniique ferox
turbida frangere bella parat,
et rude pectus anhela Deo
35femina provocat arma virum.
sed pia cura parentis agit
virgo animosa domi ut lateat
abdita rure et ab urbe procul,
ne fera sanguinis in pretium [p. 146]
40mortis amore puella ruat.
illa perosa quietis opem
degeneri tolerare mora
nocte fores sine teste movet
saeptaque claustra fugax aperit,
45inde per invia carpit iter.
ingreditur pedibus laceris
per loca senta situ et vepribus
angelico comitata choro,
et licet horrida nox sileat,
50lucis habet tamen illa ducem.
sic habuit generosa patrum
turba columniferum radium,
scindere qui tenebrosa potens
nocte viam face perspicua
55praestitit intereunte chao.
non aliter pia virgo viam
nocte secuta diem meruit
nec tenebris adoperta fuit,
regna Canopica cum fugeret
60et super astra pararet iter.
illa gradu cita pervigili
milia multa prius peragit
quam plaga pandat Eoa polum;
mane superba tribunal adit
65fascibus adstat et in mediis
vociferans: ‘rogo, quis furor est
perdere praecipites animas
et male prodiga corda sui
sternere rasilibus scopulis,
70omnipatremque negare Deum?
quaeritis, o miseranda manus,
Christicolum genus? en ego sum
daemonicis inimica sacris, [p. 148]
idola protero sub pedibus,
75pectore et ore Deum fateor.
Isis, Apollo, venus nihil est,
Maximianus et ipse nihil:
illa nihil, quia facta manu,
hic manuum quia facta colit,
80frivola utraque et utraque nihil.
Maximianus, opum dominus
et tamen ipse cliens lapidum,
prostituat voveatque suis
numinibus caput ipse suum:
85pectora cur generosa quatit?
dux bonus, arbiter egregius,
sanguine pascitur innocuo,
corporibusque piis inhians
viscera sobria dilacerat,
90gaudet et excruciare fidem.
ergo age, tortor, adure, seca,
divide membra coacta luto.
solvere rem fragilem facile est:
non penetrabitur interior
95exagitante dolore animus.’
talibus excitus in furias
praetor ait: ‘rape praecipitem,
lictor, et obrue suppliciis,
sentiat esse deos patrios
100nec leve principis imperium.
quam cuperem tamen ante necem,
si potis est, revocare tuam,
torva puellula, nequitiam,
respice gaudia quanta metas,
105quae tibi fert genialis honor.
te lacrimis labefacta domus
prosequitur generisque tui [p. 150]
ingemit anxia nobilitas,
flore 1 quod occidis in tenero,
110proxima dotibus et thalamis.
non movet aurea pompa tori,
non pietas veneranda senum,
quos temeraria debilitas?
ecce parata ministeria
115excruciabilis exitii:
aut gladio feriere caput,
aut laniabere membra feris,
aut facibus data fumificis
flebiliterque ululanda tuis
120in cineres resoluta flues.
haec, rogo, quis labor est fugere?
si modicum salis eminulis
turis et exiguum digitis
tangere, virgo, benigna velis,
125poena gravis procul afuerit.’
martyr ad ista nihil; sed enim
infremit inque tyranni oculos
sputa iacit, simulacra dehinc
dissipat inpositamque molam
130turibulis pede prosubigit.
nec mora, carnifices gemini
iuncea pectora dilacerant
et latus ungula virgineum
pulsat utrimque et ad ossa secat
135Eulalia numerante notas.
‘scribens ecce mihi, Domine,
quam iuvat hos apices legere
qui tua, Christe, tropaea notant!
nomen et ipsa sacrum loquitur
140purpura sanguinis eliciti.’
haec sine fletibus et gemitu [p. 152]
laeta canebat et intrepida;
dirus abest dolor ex animo,
membraque picta cruore novo
145fonte cutem recalente lavant.
ultima carnificina dehinc,
non laceratio vulnifica,
crate tenus nec arata cutis,
flamma sed undique lampadibus
150in latera stomachumque furit.
crinis odorus ut in iugulos
fluxerat involitans umeris,
quo pudibunda pudicitia
virgineusque lateret honos,
155tegmine verticis opposito,
flamma crepans volat in faciem
perque comas vegetata caput
occupat exsuperatque apicem;
virgo citum cupiens obitum
160appetit et bibit ore rogum.
emicat inde columba repens
martyris os nive candidior
visa relinquere et astra sequi;
spiritus hic erat Eulaliae
165lacteolus, celer, innocuus.
colla fluunt abeunte anima
et rogus igneus emoritur;
pax datur artubus exanimis,
flatus in aethere plaudit ovans
170templaque celsa petit volucer.
vidit et ipse satelles avem
feminae ab ore meare palam,
obstupefactus et adtonitus
prosilit et sua gesta fugit,
175lictor et ipse fugit pavidus. [p. 154]
ecce nivem glacialis hiems
ingerit et tegit omne forum,
membra tegit simul Eulaliae
axe iacentia sub gelido
180pallioli vice linteoli.
cedat amor lacrimantum hominum,
qui celebrare suprema solent,
flebile cedat et officium:
ipsa elementa iubente Deo
185exequias tibi, virgo, ferunt.
nunc locus Emerita est tumulo,
clara colonia Vettoniae,
quam memorabilis amnis Ana
praeterit et viridante rapax
190gurgite moenia pulchra lavit.
hic, ubi marmore perspicuo
atria luminat alma nitor
et peregrinus et indigena,
relliquias cineresque sacros
195servat humus veneranda sinu.
tecta corusca super rutilant
de laquearibus aureolis
saxaque caesa solum variant,
floribus ut rosulenta putes
200prata rubescere multimodis.
carpite purpureas violas
sanguineosque crocos metite,
non caret his genialis hiems,
laxat et arva tepens glacies,
205floribus ut cumulet calathos.
ista comantibus e foliis
munera, virgo puerque, date.
ast ego serta choro in medio
texta feram pede dactylico, [p. 156]
210vilia, marcida, festa tamen.
sic venerarier ossa libet
ossibus altar et inpositum:
illa Dei sita sub pedibus
prospicit haec populosque suos
215carmine propitiata fovet.
