Silius Italicus, Punica
Walter Coventry Summers, John Percival Postgate, Ed.

Nec uero Ausonia tantum se laetus agebat
Dardanidis Mauors: iam terra cedit Hibera
25auriferis tandem Phoenix depulsus ab aruis,
iam Mago exutus castris agitante pauore
in Libyam propero tramisit caerula uelo.
ecce aliud decus haud uno contenta fauore
nutribat Fortuna duci. nam concitus Hannon
30aduentabat, agens crepitantibus agmina caetris
barbara, et indigenas serus raptabat Hiberos.
non ars aut astus belli uel dextera deerat,
si non Scipiadae concurreret. omnia ductor
magna adeo Ausonius maiori mole premebat:
35ut Phoebe stellas, ut fratris lumina Phoeben
exuperant montisque Atlas et flumina Nilus,
ut pater Oceanus Neptunia caerula uincit.
uallantem castra (obscuro nam uesper Olympo
fundere non aequam trepidanti coeperat umbram)
40adgreditur Latius rector, subitoque tumultu
caeduntur passim coepti munimina ualli
imperfecta super. contexere herbida lapsos
pondera, et in tumuli concessit caespes honorem.

Vix uni mens digna uiro, nouisse minores
45quam deceat pretiumque operis sit tradere famae.
Cantaber ingenio membrorum et mole timeri
uel nudus telis poterat Larus. hic fera gentis
more securigera miscebat proelia dextra
et, quamquam fundi se circum pulsa uideret
50agmina, deleta gentilis pube cateruae
caesorum implebat solus loca: seu foret hostis
comminus, expleri gaudebat uulnere frontis
aduersae, seu laeua acies in bella uocaret,
obliquo telum reflexum Marte rotabat.
55at, cum pone ferox auersi in terga ueniret
uictor, nil trepidans retro iactare bipennem
callebat, nulla belli non parte timendus.
huic ducis inuicti germanus turbine uasto
Scipio contorquens hastam, cudone comantis
60disiecit crinis. namque altius acta cucurrit
cuspis et elata procul est eiecta securi.
at iuuenis, cui telum ingens accesserat ira,
barbaricam adsiliens magno clamore bipennem
incutit. intremuere acies, sonuitque per auras
65pondere belligero pulsati tegminis umbo,
haud impune quidem. remeans nam dextera ab ictu
decisa est gladio ac dilecto immortua telo.
qui postquam murus miseris ruit, agmina concors
auertit fuga confestim dispersa per agros.
70nec pugnae species, sed poenae tristis imago
illa erat, hinc tantum caedentum atque inde ruentum.
per medios Hannon palmas post terga reuinctus
ecce trahebatur lucemque (heu dulcia caeli
lumina!) captiuus lucem inter uincla petebat.
75cui rector Latius: ‘Tanta, en, qui regna reposcant,
quis cedat toga et armiferi gens sacra Quirini.
seruitio si tam faciles, cur bella refertis?’

Haec inter celerare gradum, coniungat ut arma,
Hasdrubalem ignarum cladis praenuntius adfert
80explorator eques. raptat dux obuia signa
ac, postquam optatam laetus contingere pugnam
uidit et ad letum magno uenientia cursu
agmina, suspiciens caelum ‘Nil amplius’ inquit
‘uos hodie posco, superi. protraxtis ad arma
85quod profugos, satis est: in dextra cetera nobis
uota, uiri. rapite, ite, precor. uocat ecce furentis
hinc pater, hinc patruus. gemina o mihi numina belli,
ducite, adeste, sequor. dignas spectabitis, aut me
praescia mens fallit, uestro iam nomine caedes.
90nam quis erit tandem campis telluris Hiberae
bellandi modus? en umquam lucebit in orbe
ille dies, quo te armorum, Carthago, meorum
aspiciam sonitus admotaque bella trementem?’

Dixerat, et raucus stridenti murmure clangor
95increpuit: tonuere feris clamoribus astra.
concurrunt, quantumque rapit uiolentia ponti
et Notus et Boreas et inexorabilis Auster,
cum mergunt plenas tumefacta sub aequora classes,
aut cum letiferos accendens Sirius ignis
100torret anhelantem saeuis ardoribus orbem,
tantum acies hominumque ferox discordia ferro
demetit. haud ullus terrarum aequarit hiatus
pugnarum damna, aut strages per inhospita lustra
umquam tot dederit rabies horrenda ferarum.
105iam campi uallesque madent, hebetataque tela.
et Libys occubuere et amantes Martis Hiberi.
stat tamen una loco perfossis debilis armis
luctaturque acies, qua concutit Hasdrubal hastam.
nec finem daret ille dies animosaque uirtus,
110ni perlapsa uiro loricae tegmen harundo
et parco summum uiolasset uulnere corpus
suasissetque fugam. rapido certamina linquit
in latebras euectus equo noctisque per umbram
ad Tartessiacos tendit per litora portus.

115Proximus in pugna ductori Marte manuque
regnator Nomadum fuerat, mox foedere longo
cultuque Aeneadum nomen Masinissa superbum.
huic fesso, quos dura fuga et nox suaserat atra,
carpenti somnos subitus rutilante coruscum
120uertice fulsit apex, crispamque inuoluere uisa est
mitis flamma comam atque hirta se spargere fronte.
concurrunt famuli et serpentis tempora circum
festinant gelidis restinguere fontibus ignis;
at grandaeua deum praenoscens omina mater
125‘Sic, sic, caelicolae, portentaque uestra secundi
condite:’ ait ‘duret capiti per saecula lumen.
ne uero, ne, nate, deum tam laeta pauesce
prodigia aut sacras metue inter tempora flammas.
hic tibi Dardaniae promittit foedera gentis,
130hic tibi regna dabit regnis maiora paternis
ignis et adiunget Latiis tua nomina fatis.’
sic uates, iuuenisque animum tam clara mouebant
monstra, nec a Poenis ulli uirtutis honores,
Hannibal ipse etiam iam iamque modestior armis.

135Aurora obscuri tergebat nubila caeli
uixque Atlantiadum rubefecerat ora sororum:
tendit in Ausonios et adhuc hostilia castra.
atque, ubi se uallo intulerat, ductorque benigno
accepit Latius uultu, rex talibus infit:
140‘Caelestum monita et sacrae responsa parentis
disque tua, o Rutulum rector, gratissima uirtus
auulsum Tyriis huc me duxere uolentem.
si tibi non segnes tua contra fulmina saepe
uisi stare sumus, dignam te, nate Tonantis,
145adferimus dextram. nec nos aut uana subegit
incertae mentis leuitas et mobile pectus,
aut spes et laeti sectamur praemia Martis:
perfidiam fugio et periuram ab origine gentem.
tu, quando Herculeis finisti proelia metis,
150nunc ipsam belli nobiscum inuade parentem.
ille tibi, qui iam gemino Laurentia lustro
possedit regna et scalas ad moenia Romae
admouet, in Libyam flammis ferroque trahendus.’

Sic Nomadum ductor. tunc dextra Scipio dextram
155amplexus: ‘Si pulchra tibi Mauorte uidetur,
pulchrior est gens nostra fide. dimitte bilinguis
ex animo socios. magna hinc te praemia clarae
uirtutis, Masinissa, manent, citiusque uel armis
quam gratae studio uincetur Scipio mentis.
160cetera quae Libyam portari incendia suades,
expediet tempus. nec enim sunt talia rerum
non meditata mihi, et mentem Carthago fatigat.’
hinc iuueni dona insignem uelamine picto
dat chlamydem stratumque ostro, quem ceperat ipse
165deiecto uictor Magone animique probarat,
cornipedem, tum, qua diuum libabat ad aras
Hasdrubal, ex auro pateram galeamque comantem.
exin firmato sociali foedere regis
uertendas agitat iam nunc Carthaginis arces.

170Massylis regnator erat ditissimus oris
nec nudus uirtute Syphax, quem iura petebant
innumerae gentes extremaque litore Tethys.
multa uiro terra ac sonipes et belua, terror
bellorum, nec non Marti delecta iuuentus.
175nec foret, aut ebore aut solido qui uinceret auro
Gaetulisue magis fucaret uellus aenis.
has adiungere opes auidus reputansque laborem,
si uertat rex ad Poenos, dare uela per altum
imperat atque animo iam tum Africa bella capessit.
180uerum ubi peruentum, et portus tenuere carinae,
iam trepida fugiens per proxima litora puppe
Hasdrubal adflictis aderat noua foedera quaerens
rebus et ad Tyrios Massylia signa trahebat.

Audito pariter populorum in regna duorum
185aduenisse duces, qui tota mole laborent
disceptentque armis terrarum uter imperet orbi,
celsus mente Syphax acciri in tecta benigne
imperat et tanto regni se tollit honore.
tum laetos uoluens oculos aduersa per ora,
190sic Latium adfatur iuuenem ac prior incipit ultro:
‘Quam te, Dardanide pulcherrime, mente serena
accipio intueorque libens! quamque ora recordor
laetus Scipiadae! reuocat tua forma parentem.
nam repeto, Herculeas Erythia ad litora Gades
195cum studio pelagi et spectandis aestibus undae
uenissem, magnos uicina ad flumina Baetis
ductores miro quodam me cernere amore.
tum mihi dona uiri praeda delecta tulere,
arma simul regnoque meo tum cognita primum
200cornipedum frena atque arcus, quis cedere nostra
nunc norunt iacula, et ueteris tribuere magistros
militiae, qui dispersas sine lege cateruas
uestro formarent ritu ad certamina Martis.
ast ego, cum contra, nostris quae copia regnis,
205nunc auri ferrem, niuei nunc munera dentis,
nil ualui precibus. solos sibi cepit uterque,
quos cohibebat ebur uaginae sectilis, enses.
quare, age, laetus haue nostros intrare penatis
ac, mea quando adfert Libycum fortuna per undas
210ductorem, facili, quae dicam, percipe mente.
et uos, qui Tyriae regitis Carthaginis arces,
Hasdrubal, huc aures, huc quaeso aduertite sensus.
quanta per Ausonios populos torrentibus armis
tempestas ruat et Latio suprema minetur,
215utque bibant Tyrium bis quinos saeua per annos
Sicana nunc tellus, nunc litora Hibera cruorem,
cui nescire licet? quin ergo tristia tandem
considunt bella, et deponitis arma uolentes?
tu Libya, tu te Ausonia cohibere memento.
220haud deformis erit uobis ad foedera uersis
pacator mediusque Syphax.’ subiungere plura
non passus, gentis morem arbitriumque senatus
Scipio demonstrat, uanique absistere coepti
spe iubet et patres docet haec expendere solos.
225suadendi modus hic, quodque est de parte diei
exacti super ad mensas et pocula uertunt,
atque, epulis postquam finis, dant corpora somno
et dura in noctem curarum uincula soluunt.

Iamque nouum terris pariebat limine primo
230egrediens Aurora diem, stabulisque subibant
ad iuga solis equi, necdum ipse ascenderat axem,
sed prorupturis rutilabant aequora flammis:
exigit e stratis corpus uultuque sereno
Scipio contendit Massyli ad limina regis.
235illi mos patrius fetus nutrire leonum
et catulis rabiem atque iras expellere alendo.
tum quoque fulua manu mulcebat colla iubasque
et fera tractabat ludentum interritus ora.
Dardanium postquam ductorem accepit adesse,
240induitur chlamydem, regnique insigne uetusti
gestat laeua decus. cinguntur tempora uitta
albente, ac lateri de more adstringitur ensis.
hinc in tecta uocat, secretisque aedibus hospes
sceptrifero cum rege pari sub honore residunt.

245Tum prior his infit terrae pacator Hiberae:
‘Prima mihi, domitis Pyrenes gentibus, ire
ad tua regna fuit properantem et maxima cura,
o sceptri uenerande Syphax. nec me aequore saeuus
tardauit medio pontus. non ardua regnis
250quaesumus aut inhonora tuis: coniunge Latinis
unanimum pectus sociusque accede secundis.
non tibi Massylae gentes extentaque tellus
Syrtibus et latis proauita potentia campis
amplius attulerint decoris, quam Romula uirtus
255certa iuncta fide et populi Laurentis honores.
cetera quid referam? non ullus scilicet ulli
aecus caelicolum, qui Dardana laeserit arma.’

Audiuit laeto Massylus et adnuit ore
complexusque uirum ‘Firmemus prospera’ dixit
260‘omina, nec uotis superi concordibus absint,
cornigerumque Iouem Tarpeiumque ore uocemus.’
et simul extructis caespes surrexerat aris
uictimaque admotae stabat subiecta bipenni,
cum subito abruptis fugiens altaria taurus
265exiluit uinclis mugituque excita late
impleuit tecta et fremitu suspiria rauco
congeminans trepida terrorem sparsit in aula.
uittaque, maiorum decoramen, fronte sine ullo
delapsa attactu nudauit tempora regis.
270talia caelicolae casuro tristia regno
signa dabant, saeuique aderant grauia omina fati.
hunc fractum bello regem solioque reuulsum,
tempus erit, cum ducet agens ad templa Tonantis
qui tunc orabat socialia foedera supplex.
275his actis repetit portum puppesque secundo
dat uento et notis reddit se Scipio terris.

Concurrere auidae gentes, uariosque subacta
Pyrene misit populos. mens omnibus una:
concordes regem appellant regemque salutant.
280scilicet hunc summum norunt uirtutis honorem.
sed, postquam miti reiecit munera uultu,
Ausonio non digna uiro, patriosque uicissim
edocuit ritus et Romam nomina regum
monstrauit nescire pati, tum uersus in unam,
285quae restat, curam, nullo super hoste relicto,
et Latios simul et uulgum Baetisque Tagique
conuocat ac medio in coetu sic deinde profatur
‘Quando ita caelicolum nobis propensa uoluntas
adnuit, extremo Libys ut deiectus ab orbe
290aut his occideret campis, aut axe relicto
Hesperio patrias exul lustraret harenas:
iam uestra tumulos terra celebrare meorum
est animus pacemque dare exposcentibus umbris.
mente fauete pari atque aures aduertite uestras.
295septima cum solis renouabitur orbita caelo,
quique armis ferroque ualent, quique arte regendi
quadriiugos pollent currus, quis uincere planta
spes est, et studium iaculis impellere uentos,
adsint ac pulchrae certent de laude coronae.
300praemia digna dabo, e Tyria spolia incluta praeda,
nec quisquam nostri discedet muneris expers.’
sic donis uulgum laudumque cupidine flammat.

Iamque dies praedicta aderat, coetuque sonabat
innumero campus, simulatasque ordine iusto
305exequias rector lacrimis ducebat obortis.
omnis Hiber, omnis Latio sub nomine miles
dona ferunt tumulisque super flagrantibus addunt.
ipse, tenens nunc lacte, sacro nunc plena Lyaeo
pocula, odoriferis aspergit floribus aras.
310tum manis uocat excitos laudesque uirorum
cum fletu canit et ueneratur facta iacentum.

Inde refert sese circo et certamina prima
incohat ac rapidos cursus proponit equorum.
fluctuat aequoreo fremitu rabieque fauentum,
315carceribus nondum reseratis, mobile uulgus
atque fores oculis et limina seruat equorum.
iamque, ubi prolato sonuere repagula signo
et toto prima emicuit uix ungula cornu,
tollitur in caelum furiali turbine clamor,
320pronique ac similes certantibus ore secuntur
quisque suos currus magnaque uolantibus idem
uoce locuntur equis. quatitur certamine circus
spectantum, ac nulli mentem non abstulit ardor:
instant praeceptis et equos clamore gubernant.
325fuluus, harenosa surgens tellure, sub auras
erigitur globus atque operit caligine densa
cornipedumque uias aurigarumque labores.
hic studio furit acris equi, furit ille magistri.
hos patriae fauor, hos accendit nobile nomen
330antiqui stabuli. sunt quos spes grata fatiget
et noua ferre iugum ceruix. sunt, cruda senectus
quos iuuet et longo sonipes spectatus in aeuo.

Euolat ante omnis rapidoque per aera curru
Callaicus Lampon fugit atque ingentia tranat
335exultans spatia et uentos post terga relinquit.
conclamant plausuque fremunt uotique peractam
maiorem credunt praerepto limite partem.
at, quis interior cura et prudentia circi
altior, effusas primo certamine uires
340damnare et cassis longe increpitare querelis
indispensato lassantem corpora nisu:
‘Quo nimius, quo, Cyrne, ruis?’ (nam Cyrnus agebat)
‘uerbera dimitte et reuoca moderatus habenas.’
heu surdas aures! fertur securus equorum
345nec meminit, quantum campi decurrere restet.

Proximus, a primo distans, quantum aequore currus
occupat ipse, loci tantum, sed proximus ibat
Astur Panchates: patrium frons alba nitebat
insigne et patrio pes omnis concolor albo.
350ingentes animi, membra haud procera decusque
corporis exiguum, sed tum sibi fecerat alas
concitus atque ibat campo indignatus habenas:
crescere sublimem atque augeri membra putares.
Cinyphio rector cocco radiabat Hiberus.

355Tertius aequata currebat fronte Peloro
Caucasus. ipse asper, nec qui ceruicis amaret
adplausae blandos sonitus clausumque cruento
spumeus admorsu gauderet mandere ferrum.
at docilis freni et melior parere Pelorus
360non umquam effusum sinuabat deuius axem,
sed laeuo interior stringebat tramite metam,
insignis multa ceruice et plurimus idem
ludentis per colla iubae. mirabile dictu,
nullus erat pater: ad Zephyri noua flamina campis
365Vettonum eductum genetrix effuderat Harpe.
nobilis hunc Durius stimulabat in aequore currum,
Caucasus antiquo fidebat Atlante magistro.
ipsum Aetola, uago Diomedi condita, Tyde
miserat: exceptum Troiana ab origine equorum
370tradebant, quos Aeneae Simoentos ad undas
uictor Tydides magnis abduxerat ausis.
iamque fere medium euecti certamine campum
in spatio addebant, nisusque adprendere primos
Panchates animosus equos super altior ire
375et praecedentem iam iamque ascendere currum
pone uidebatur, curuatisque ungula prima
Callaicum quatiens pulsabat calcibus axem.

At postremus Atlas, sed non et segnior ibat
postremo Durio: pacis de more putares
380aequata fronte et concordi currere freno.
sensit ut exhaustas, qui proximus ibat, Hiberus
Callaicas Cyrni uires, nec ut ante salire
praecipitem currum, et fumantis uerbere cogi
adsiduo uiolenter equos, ceu monte procella
385cum subita ex alto ruit, usque ad colla repente
cornipedum protentus et in capita ardua pendens
concitat ardentem, quod ferret lora secundus,
Panchatem uocesque addit cum uerbere mixtas:
‘Tene, Astur, certante feret quisquam aequore palmam
390erepto? consurge, uola, perlabere campum
adsuetis uelox pennis. decrescit anhelo
pectore consumptus Lampon, nec restat hianti,
quem ferat ad metas, iam spiritus.’ haec ubi dicta,
tollit se sonipes, ceu tunc e carcere primo
395corriperet spatium, et nitentem opponere curuos
aut aequare gradus Cyrnum post terga relinquit.
confremit et caelum et percussus uocibus altis
spectantum circus. fertur sublime per auras
altius attollens ceruicem uictor ouantem
400Panchates sociosque trahit prior ipse iugalis.

At postremus Atlas, Durius postremus in orbem
exercent artis: laeuos nunc adpetit ille
conatus, nunc ille premit certatque subire
dexter, et alterni nequiquam fallere temptant:
405donec confisus primaeuae flore iuuentae
oblicum Durius conuersis pronus habenis
opposuit currum atque euersum propulit axem
Atlantis senio inualidi, sed iusta querentis:
‘Quo ruis? aut quinam hic rabidi certaminis est mos?
410et nobis et equis letum commune laboras.’
dumque ea proclamat, perfracto uoluitur axe
cernuus, ac pariter fusi, miserabile, campo
discordes sternuntur equi. quatit aequore aperto
lora suis uictor, mediaque Pelorus harena
415surgere nitentem fugiens Atlanta reliquit.
nec longum Cyrni defessos prendere currus.
hunc quoque cunctantem et sero moderamina equorum
discentem rapido praeteruolat incitus axe.
impellit currum clamor uocesque fauentum,
420iamque etiam dorso atque umeris trepidantis Hiberi
ora superposuit sonipes, flatusque uapore
terga premi et spumis auriga calescere sentit.
incubuit campo Durius misitque citatos
uerbere quadrupedes, nec frustra: aequare uidetur,
425aut etiam aequauit iuga praecedentia dexter.
attonitus tum spe tanta: ‘Genitore, Pelore,
te Zephyro eductum nunc nunc ostendere tempus.
discant, qui pecudum ducunt ab origine nomen,
quantum diuini praecellat seminis ortus.
430uictor dona dabis statuesque altaria patri.’
et, ni successu nimio laetoque pauore
proditus elapso foret inter uerba flagello,
forsan sacrasset Zephyro, quas uouerat, aras.
tum uero infelix, ueluti delapsa corona
435uictoris capiti foret, in se uersus ab ira
auratam medio discindit pectore uestem,
ac lacrimae simul et questus ad sidera fusi.
nec iam subducto parebat uerbere currus.
pro stimulis dorso quatiuntur inania lora.

440Interea metis certus iam laudis agebat
sese Panchates et praemia prima petebat
arduus. effusas lenis per colla, per armos
uentilat aura iubas, tum mollia crura superbi
attollens gressus magno clamore triumphat.
445par donum solido argento caelata bipennis
omnibus, at uario distantia cetera honore.
primus ecum uolucrem, Massyli munera regis
haud spernenda, tulit. tulit hinc uirtute secundus
e Tyria, quae multa iacet, duo pocula, praeda,
450aurifero perfusa Tago. uillosa leonis
terga feri et cristis horrens Sidonia cassis
tertius inde honor est. postremo munere Atlantem,
quamuis perfracto senior subsederat axe,
accitum donat ductor, miseratus et aeuum
455et sortem casus. famulus florente iuuenta
huic datur, adiuncto gentilis honore galeri.

His actis ductor laeta ad certamina plantae
inuitat positisque accendit pectora donis:
‘Hanc primus galeam (hac acies terrebat Hiberas
460Hasdrubal), hunc ensem, cui proxima gloria cursus,
accipiet: caeso pater hunc detraxit Hyempsae.
tertius extremam tauro solabere palmam.
cetera contenti discedent turba duobus
quisque ferox iaculis, quae dat gentile metallum.’

465Fulgentes pueri Tartessos et Hesperos ora
ostendere simul uulgi clamore secundo.
hos Tyria misere domo patria inclita Gades.
mox subit aspersus prima lanugine malas
Baeticus: hoc dederat puero cognomen ab amne
470Corduba et haud paruo certamina laeta fouebat.
inde comam rutilus, sed cum fulgore niuali
corporis, impleuit caueam clamoribus omnem
Eurytus: excelso nutritum colle crearat
Saetabis, atque aderant trepidi pietate parentes.
475tum Lamus et Sicoris, proles bellacis Ilerdae,
et Theron, potator aquae, sub nomine Lethes
quae fluit immemori perstringens gurgite ripas.

Qui postquam arrecti plantis et pectora proni
pulsantesque aestu laudum exultantia corda
480accepere tuba spatium, exiluere per auras
ocius effusis neruo exturbante sagittis.
diuersa et studia et clamor, pendentque fauentes
unguibus atque suos, ut cuique est gratia, anheli
nomine quemque cient. grex inclitus aequore fertur
485nullaque tramissa uestigia signat harena,
omnes primaeui flauentiaque ora decori,
omnes ire leues atque omnes uincere digni.

Extulit incumbens medio iam limite gressum
Eurytus et primus breuibus, sed primus, abibat
490praecedens spatiis. instat non segnius acer
Hesperos ac prima stringit uestigia planta
praegressae calcis. satis est huic esse priori,
huic sperare sat est fieri se posse priorem.
acrius hoc tendunt gressus animique uigore
495corpora agunt. auget pueris labor ipse decorem.
ecce leui nisu postremoque agmine currens,
postquam sat uisus sibi concepisse uigoris,
celsus inexhaustas effundit turbine uires
non expectato subitusque erumpit et auras
500praeuehitur Theron: credas Cyllenida plantam
aetherio nexis cursu talaribus ire.
iamque hos iamque illos, populo mirante, relinquit
et, modo postremus, nunc ordine tertia palma,
Hesperon infestat sua per uestigia pressum.
505nec iam, quem sequitur tantum, sed prima coronae
spes trepidat tantis uenientibus Eurytus alis.
quartus sorte loci, sed, si tres ordine seruent
inceptos cursus, nequiquam uana laborans,
Tartessos fratrem medio Therone premebat.
510nec patiens ultra tollit sese aequore Theron
igneus et plenum praeteruolat Hesperon irae.
unus erat super, et metae propioribus aegros
urebat finis stimulis; quascumque reliquit
hinc labor, hinc penetrans pauor in praecordia uires,
515dum sperare licet, breuia ad conamina uterque
aduocat: aequantur cursus, pariterque ruebant.
et forsan gemina meruissent praemia palma,
peruecti simul ad metas, ni, terga secutus
Theronis, fusam late per lactea colla
520Hesperos ingenti tenuisset saeuus ab ira
traxissetque comam. tardato laetus ouansque
Eurytus euadit iuuene atque ad praemia uictor
emicat et galeae fert donum insigne coruscae.
cetera promisso donata est munere pubes
525intonsasque comas uiridi redimita corona
bina tulit patrio quatiens hastilia ferro.

Hinc grauiora uirum certamina, comminus ensis
destrictus bellique feri simulacra cientur.
nec, quos culpa tulit, quos crimina noxia uitae,
530sed uirtus animusque ferox ad laudis amorem,
hi creuere pares ferro; spectacula digna
Martigena uulgo suetique laboris imago.
hos inter gemini (quid iam non regibus ausum?
aut quod iam regni restat scelus?) impia circo
535innumero fratres, cauea damnante furorem,
pro sceptro armatis inierunt proelia dextris.
is genti mos dirus erat, patriumque petebant
orbati solium lucis discrimine fratres.
concurrere animis, quantis confligere par est
540quos regni furor exagitat, multoque cruore
exsatiata simul portantes corda sub umbras
occubuere. pari nisu per pectora adactus
intima descendit mucro; superaddita saeuis
ultima uulneribus uerba; et, conuicia uoluens,
545dirus in inuitas effugit spiritus auras.
nec manes pacem passi. nam corpora iunctus
una cum raperet flamma rogus, impius ignis
dissiluit, cineresque simul iacuisse negarunt.
cetera distincto donata est munere turba,
550ut uirtus et dextra fuit. duxere iuuencos
impressis dociles terram proscindere aratris,
duxere adsuetos lustra exagitare ferarum
uenatu iuuenes, quos dat Maurusia praeda.
necnon argenti necnon insignia uestis
555captiuae pretia et sonipes et crista nitenti
insurgens cono, spolia exuuiaeque Libyssae.

Tum iaculo petiere decus, spectacula circi
postrema, et metae certarunt uincere finem
Burnus auis pollens, quem misit ripa †metalli
560qua Tagus auriferis pallet turbatus harenis,
et Glagus insignis uentos anteire lacerto,
et, cuius numquam fugisse hastilia cerui
praerapida potuere fuga, uenator Aconteus,
Indibilisque, diu laetus bellare Latinis,
565iam socius, uolucresque uagas deprendere nube
adsuetus iaculis, idem et bellator, Ilerdes.
laus Burni prima, infixit qui spicula metae:
est donum serua albentis inuertere lanas
murice Gaetulo docta. at, quem proxima honorant
570praemia, uicinam metae qui propulit hastam,
accepto laetus puero discessit Ilerdes,
cui ludus nullam cursu non tollere dammam.
tertia palma habuit geminos insignis Aconteus
nec timidos agitare canes latratibus aprum.

575Quos postquam clamor plaususque probauit honores,
germanus ducis atque effulgens Laelius ostro
nomina magna uocant laeti manesque iacentum
atque hastas simul effundunt. celebrare iuuabat
sacratos cineres atque hoc decus addere ludis.
580ipse etiam mentis testatus gaudia uultu
ductor, ut aequauit meritis pia pectora donis,
et frater thoraca tulit multiplicis auri,
Laelius Asturica rapidos de gente iugales,
contorquet magnis uictricem uiribus hastam
585consurgens umbrisque dari testatur honorem.
hasta uolans, mirum dictu, medio incita campo
substitit ante oculos et terrae infixa cohaesit.
tum subitae frondes celsoque cacumine rami
et latam spargens quercus, dum nascitur, umbram.
590ad maiora iubent praesagi tendere uates:
id monstrare deos atque hoc portendere signis.

Quo super augurio, pulsis de litore cunctis
Hesperio Poenis, ultor patriaeque domusque
Ausoniam repetit Fama ducente triumphum.
595nec Latium curis ardet flagrantius ullis,
quam iuueni Libyam et summos permittere fasces.
sed non par animis nec bello prospera turba
ancipiti senior temeraria coepta uetabant
magnosque horrebant cauta formidine casus.

600Ergo, ubi delato consul sublimis honore
ad patres consulta refert deturque potestas
orat delendae Carthaginis, altius orsus
hoc grandaeua modo Fabius pater ora resoluit:
‘Haud equidem metuisse queam, satiatus et aeui
605et decoris, cui iam superest et gloria et aetas,
ne credat nos inuidiae certamine consul
laudibus obtrectare suis. satis inclita nomen
gestat fama meum, nec egent tam prospera laude
facta noua. uerum et patriae, dum uita manebit,
610deesse nefas animumque nefas scelerare silendo.
bella noua in Libyae moliris ducere terras?
hostis enim deest Ausoniae, nec uincere nobis
est satis Hannibalem. petitur quae gloria maior
litore Elissaeo? stimuli si laudis agunt nos,
615hanc segetem mete. composuit propioribus ausis
dignum te Fortuna parem. uult Itala tellus
ductoris saeui, uult tandem, haurire cruorem.
quo Martem aut quo signa trahis? restinguere primum est
ardentem Italiam. tu fessos auius hostis
620deseris ac septem denudas proditor arces.
an, cum tu Syrtim ac sterilis uastabis harenas,
non dira illa lues notis iam moenibus urbis
adsiliet uacuumque Iouem sine pube, sine armis
inuadet? quanti, ut cedas Romamque relinquas,
625emerit! et tanto percussi fulmine belli
sicine te, ut nuper Capua est accitus ab alta
Fuluius, aequoreis Libyae reuocabimus oris?
uince domi et trinis maerentem funera lustris
Ausoniam purga bello. tum tende remotos
630in Garamantas iter Nasamoniacosque triumphos
molire. angustae prohibent nunc talia coepta
res Italae. pater ille tuus, qui nomina uestrae
addidit haud segnis genti, cum consul Hiberi
tenderet ad ripas, reuocato milite primus
635descendenti auide superatis Alpibus ultro
opposuit sese Hannibali. tu consul abire
a uictore paras hoste atque auellere nobis
scilicet hoc astu Poenum? si deinde sedebit
impauidus nec te in Libyam tuaque arma sequetur,
640capta damnabis consulta improuida Roma.
sed fac turbatum conuertere signa tuaeque
classis uela sequi. nempe idem erit Hannibal, idem
cuius tu uallum uidisti e moenibus urbis.’
haec Fabius, seniorque manus paria ore fremebat.

645Tum contra consul: ‘Caesis ductoribus olim
magnanimis gemino leto, cum tota subisset
Sidonium possessa iugum Tartessia tellus,
non Fabio, non, quis eadem est sententia cordi,
quoquam ad opem uerso, fateor, primoribus annis
650excepi nubem belli solusque ruenti
obieci caelo caput atque in me omnia uerti.
tum grandaeua manus puero male credita bella
atque idem hic uates temeraria coepta canebat.
dis grates laudemque fero, sub numine quorum
655gens Troiana sumus: puer ille et futtilis aetas
imbellesque anni necdum maturus ad arma
Scipio restituit terras inlaesus Hiberas
Troiugenis, pepulit Poenos, solisque secutus
extremas ad Atlanta uias, exegit ab orbe
660Hesperio nomen Libyae nec rettulit †auri
signa prius, quam fumantis circa aequora uidit
Romano Phoebum soluentem litore currus.
asciuit reges idem. nunc ultimus actis
restat Carthago nostris labor. hoc sator aeui
665Iuppiter aeterni monet. Hannibali ecce senectus
intremit aut aegros simulat mentita timores,
ne finem longis tandem peperisse ruinis
sit noster titulus. certe iam dextera nobis
experta, et robur florentibus auximus annis.
670ne uero fabricate moras, sed currere sortem
hanc sinite ad ueterum delenda opprobria cladum
quam mihi seruauere dei. sat gloria cauto
non uinci pulchra est Fabio, peperitque sedendo
omnia Cunctator. nobis nec Mago nec Hannon
675nec Gisgone satus nec Hamilcare terga dedisset,
si segnes clauso traheremus proelia uallo.
Sidoniusne puer uix pubescente iuuenta
Laurentis potuit populos et Troia adire
moenia flauentemque sacro cum gurgite Thybrim
680et potuit Latium longo depascere bello:
nos Libyae terris tramittere signa pigebit
et Tyrias agitare domos? secura pericli
litora lata patent, et opima pace quieta
stat tellus. timeat tandem Carthago timeri
685adsueta, et nobis, quamuis Oenotria nondum
Hannibale arua uacent, superesse intellegat arma.
illum ego, quem uosmet cauti consultaque uestra
in Latio fecere senem, cui tertia large
fundenti nostrum ducuntur lustra cruorem,
690illum ego ad incensas trepidantem et sera pauentem
aduertam patriae sedes. an Roma uidebit
turpia Agenoreae muris uestigia dextrae:
Carthago immunis nostros secura labores
audiet interea et portis bellabit apertis?
695tum uero pulset nostras iterum improbus hostis
ariete Sidonio turris, si templa suorum
non ante audierit Rutulis crepitantia flammis.’

Talibus accensi patres, fatoque uocante,
consulis adnuerunt dictis, faustumque precati
700ut foret Ausoniae, tramittere bella dederunt.