Satura VIII
Stemmata quid faciunt? quid prodest, Pontice, longo
sanguine censeri, pictos ostendere vultus
maiorum et stantis in curribus Aemilianos
et Curios iam dimidios umerosque minorem
5Corvinum et Galbam auriculis nasoque carentem?
quis fructus generis tabula iactare capaci
Corvinum1, posthac multa contingere virga
fumosos equitum cum dictatore magistros,
si coram Lepidis male vivitur? effigies quo
10tot bellatorum, si luditur alea pernox
ante Numantinos, si dormire incipis ortu
Luciferi, quo signa duces et castra movebant?
cur Allobrogicis et magna gaudeat ara
natus in Herculeo Fabius lare, si cupidus, si
15vanus et Euganea quantumvis mollior agna,
si tenerum attritus Catinensi pumice lumbum
squalentis traducit avos, emptorque veneni
frangenda miseram funestat imagine gentem?
tota licet veteres exornent undique cerae
20atria, nobilitas sola est atque unica virtus.
Paulus vel Cossus vel Drusus moribus esto,
hos ante effigies maiorum pone tuorum,
praecedant ipsas illi te consule virgas.
prima mihi debes animi bona. sanctus haberi
25iustitiaeque tenax factis dictisque mereris?
agnosco procerem: salve Gaetulice, seu tu
Silanus, quocumque alio de sanguine rarus
civis et egregius patriae contingis ovanti,
exclamare libet, populus quod clamat Osiri
30invento. quis enim generosum dixerit hunc qui
indignus genere et praeclaro nomine tantum
insignis? nanum cuiusdam Atlanta vocamus,
Aethiopem Cycnum, pravam extortamque puellam
Europen; canibus pigris scabicque vetusta
35levibus et siccae lambentibus ora lucernae
nomen erit pardus tigris leo, si quid adhuc est
quod fremat in terris violentius; ergo cavebis
et metues ne tu sic2 Creticus aut Camerinus.
His ego quem monui? tecum est mihi sermo, Rubelli
40Blande, tumes alto Drusorum stemmate, tamquam
feceris ipse aliquid propter quod nobilis esses,
ut te conciperet quae sanguine fulget Iuli,
non quae ventoso conducta sub aggere texit,
‘vos humiles,’ inquis, ‘volgi pars ultima nostri,
45quorum nemo queat patriam monstrare parentis;
ast ego Cecropides.’ vivas et originis huius
gaudia longa feras, tamen ima plebe Quiritem
facundum invenies: solet hic defendere causas
nobilis indocti; veniet de plebe togata
50qui iuris nodos et legum aenigmata solvat;
hinc3 petit Euphraten iuvenis domitique Batavi
custodes aquilas, armis industrius. at tu
nil nisi Cecropides, truncoque simillimus Hermae:
nullo quippe alio vineis discrimine quam quod
55illi marmoreum caput est, tua vivit imago.
Dic mihi, Teucrorum proles: animalia muta
quis generosa putet nisi fortia? nempe volucrem
sic laudamus equum, facili cui plurima palma
fervet et exultat rauco victoria circo;
60nobilis hic, quocumque venit de gramine, cuius
clara fuga ante alios et primus in aequore pulvis,
sed venale pecus Coryphaei posteritas et
Hirpini, si rara iugo victoria sedit;
nil ibi maiorum respectus, gratia nulla
65umbrarum; dominos pretiis mutare iubentur
exiguis, trito ducunt epiraedia collo
segnipedes dignique molam versare nepotes,
ergo ut miremur te, non tua, privum aliquid da,
quod possim titulis incidere praeter honores
70quos illis damus ac dedimus, quibus omnia debes.
Haec satis ad iuvenem quem nobis fama superbum
tradit et inflatum plenumque Nerone propinquo;
rarus enim ferme sensus communis in illa
fortuna, sed te censeri laude tuorum,
75Pontice, noluerim sic ut nihil ipse futurae
laudis agas. miserum est aliorum incumbere famae,
ne conlapsa ruant subductis tecta columnis,
stratus humi palmes viduas desiderat ulmos.
esto bonus miles, tutor bonus, arbiter idem
80integer; ambiguae si quando citabere testis
incertaeque rei, Phalaris licet imperet ut sis
falsus et admoto dictet periuria tauro,
summum crede nefas animam praeferre pudori,
et propter vitam vivendi perdere causas,
85dignus morte perit, cenet licet ostrea centum
Gaurana et Cosmi toto mergatur aeno.
Expectata diu tandem provincia cum te
rectorem accipiet4, pone irae frena modumque,
pone et avaritiae, miserere inopum sociorum:
ossa vides rerum5 vacuis exucta medullis;
respice quid moneant leges, quid curia mandet,
praemia quanta bonos maneant, quam fulmine iusto
et Capito et Numitor ruerint damnante senatu,
piratae Cilicum, sed quid damnatio confert?
95praeconem, Chaerippe, tuis circumspice pannis,
cum Pansa eripiat quidquid tibi Natta reliquit
iamque tace; furor est post omnia perdere naulum.
Non idem gemitus olim neque vulnus erat par
damnorum sociis florentibus et modo victis,
100plena domus tunc omnis, et ingens stabat acervus
nummorum, Spartana chlamys, conchylia Coa,
et cum Parrhasii tabulis signisque Myronis
Phidiacum vivebat ebur, nec non Polycliti
multus ubique labor, rarae sine Mentore mensae,
105inde Dolabella atque hinc Antonius, inde
sacrilegus Verres referebant navibus altis
occulta spolia et plures de pace triumphos,
nunc sociis iuga pauca boum, grex parvus equarum,
et pater armenti capto eripietur agello,
110ipsi deinde Lares, si quod spectabile signum,
si quis in aedicula deus unicus; haec etenim sunt
pro summis, iam6 sunt haec maxima, despicias tu
forsitan inbellis Rhodios unctamque Corinthon;
despicias merito: quid resinata iuventus
115cruraque totius facient tibi levia gentis?
horrida vitanda est Hispania, Gallicus axis
Illyricumque latus; parce et messoribus illis
qui saturant urbem circo scaenaeque vacantem;
quanta autem inde feres tam dirae praemia culpae,
120cum tenuis nuper Marius discinxerit Afros?
curandum in primis ne magna iniuria fiat
fortibus et miseris, tollas licet omne quod usquam est
auri atque argenti: scutum gladiumque relinques,
et iaculum et galeam spoliatis arma supersunt.
125Quod modo proposui, non est sententia: verum est,
credite me vobis folium recitare Sibyllae,
si tibi sancta cohors comitum, si nemo tribunal
vendit acersccomes, si nullum in coniuge crimen
nec per conventus et cuncta per oppida curvis
130unguibus ire parat nummos raptura Celaeno,
tum licet a Pico numeres genus, altaque si te
nomina delectant, omnem Titanida pugnam
inter maiores ipsumque Promethea ponas,.
de quocumque voles proavum tibi sumito libro.
135quod si praecipitem rapit ambitio atque libido,
si frangis virgas sociorum in sanguine, si te
delectant hebetes lasso lictore secures,
incipit ipsorum contra te stare parentum
nobilitas claramque facem praeferre pudendis.
140omne animi vitium tanto conspectus in se
crimen habet, quanto maior qui peccat habetur,
quo mihi te solitum falsas signare tabellas
in templis quae fecit avus statuamque parentis
ante triumphalem? quo, si nocturnus adulter
145tempora Santonico velas adoperta cucullo?
Praeter maiorum cineres atque ossa volucri
carpento rapitur pinguis Lateranus, et ipse.
ipse rotam adstringit sufflamine mulio7 consul.
nocte quidem, sed Luna videt, sed sidera testes
150intendunt oculos, finitum tempus honoris
cum fuerit, clara Lateranus luce flagellum
sumet et occursum numquam trepidabit amici
iam senis ac virga prior annuet, atque maniplos
solvet et infundet iumentis hordea lassis.
155interea, dum lanatas robumque iuvencum
more Numae caedit, Iovis ante altaria iurat
solam Eponam et facies olida ad praesepia pictas.
sed cum pervigiles placet instaurare popinas,
obvius adsiduo Syrophoenix unctus amomo
160currit, Idymaeae Syrophoenix incola portae,
hospitis adfectu dominum regemque salutat,
et cum venali Cyane succincta lagona.
Defensor culpae dicet mihi ‘fecimus et nos
haec iuvenes.’ esto, desisti nempe nec ultra
165fovisti errorem, breve sit quod turpiter audes;
quaedam cum prima resecentur crimina barba,
indulge veniam pueris: Lateranus ad illos
thermarum calices inscriptaque lintea vadit
maturus bello Armeniae Syriaeque tuendis
170amnibus et Rheno atque Histro; praestare Neronem
securum valet haec aetas, mitte Ostia, Caesar,
mitte, sed in magna legatum quaere popina;
invenies aliquo cum percussore iacentem,
permixtum nautis et furibus ac fugitivis,
175inter carnifices et fabros sandapilarum
et resupinati cessantia tympana galli,
aequa ibi libertas, communia pocula, lectus
non alius cuiquam, nec mensa remotior ulli.
quid facias talem sortitus, Pontice, servum?
180nempe in Lucanos aut Tusca ergastula mittas.
at vos, Troiugenae, vobis ignoscitis, et quae
turpia cerdoni, Volesos Brutumque decebunt.
Quid si numquam adeo foedis adeoque pudendis
utimur exemplis, ut non peiora supersint?
185consumptis opibus vocem, Damasippe, locasti
sipario, clamosum ageres ut Phasma Catulli.
Laureolum velox etiam bene Lentulus egit,
iudice me dignus vera cruce, nec tamen ipsi
ignoscas populo; populi frons durior huius
190qui sedet et spectat triscurria patriciorum
planipedes audit Fabios, ridere potest qui
Mamercorum alapas. quanti sua funera vendant
quid refert? vendunt nullo cogente Nerone,
nec dubitant celsi praetoris vendere ludis,
finge tamen gladios inde atque hinc pulpita poni8,
quid satius? mortem sic quisquam exhorruit, ut sit
zelotypus Thymeles, stupidi collega Corinthi?
res haut mira tamen citharoedo principe mimus
nobilis, haec ultra quid erit nisi ludus? et illic
200dedecus urbis habes, nec murmillonis in armis
nec clipeo Gracchum pugnantem aut falce supina;
damnat enim tales habitus, sed damnat et, odit;
nec galea faciem abscondit; movet ecce tridentem.
postquam vibrata pendentia retia dextra
205nequiquam effudit, nudum ad spectacula voltum
erigit et tota fugit agnoscendus harena.
credamus tunicae, de faucibus aurea cum se
porrigat.et longo iactetur spira galero.
ergo ignominiam graviorem pertulit omni
210vulnere cum Graccho iussus pugnare secutor. N
Libera si dentur populo suffragia, quis tam
perditus ut dubitet Senecam praeferre Neroni?
cuius supplicio non debuit una parari
simia nec serpens unus nec culleus unus.
215par Agamemnonidae crimen, sed causa facit rem
dissimilem: quippe ille deis auctoribus ultor
patris erat caesi media inter pocula, sed nec
Electrae iugulo se polluit aut Spartam
sanguine coniugii, nullis aconita propinquis
220miscuit, in scaena numquam cantavit Orestes,
Troica non scripsit, quid enim Verginius armis
debuit ulcisci magis aut cum Vindice Galba,
quod9 Nero tam saeva crudaque tyrannide fecit?
haec opera atque hae sunt generosi principis artes,
225gaudentis foedo peregrina ad pulpita cantu
prostitui Graiaeque apium meruisse coronae,
maiorum effigies habeant insignia vocis,
ante pedes Domiti longum tu pone Thyestae
syrma vel Antigones vel personam Melanippes,
230et de marmoreo citharam suspende colosso.
Quid, Catilina, tuis natalibus atque Cethegi
inveniet quisquam sublimius? arma tamen vos
nocturna et flammas domibus templisque paratis,
ut bracatorum pueri Senonumque minores,
235ausi quod liceat tunica punire molesta.
sed vigilat consul vexillaque vestra coercet;
hic novus Arpinas, ignobilis et modo Romae
municipalis eques, galeatum ponit ubique
praesidium attonitis et in omni monte laborat,
240tantum igitur muros intra toga contulit illi
nominis ac tituli, quantum sibi10 Leucade, quantum
Thessaliae campis Octavius abstulit udo
caedibus adsiduis gladio; sed Roma parentem,
Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit.
245Arpinas alius Volscorum in monte solebat
poscere mercedes alieno lassus aratro,
nodosam post haec frangebat vertice vitem,
si lentus pigra muniret castra dolabra;
hic tamen et Cimbros et summa pericula rerum
250excipit et solus trepidantem protegit urbem.
atque ideo, postquam ad Cimbros stragemque volabant
qui numquam attigerant maiora cadavera corvi,
nobilis ornatur lauro collega secunda.
Plebeiae Deciorum animae, plebeia fuerunt
255nomina; pro totis legionibus hi tamen et pro
omnibus auxiliis atque omni pube Latina
sufficiunt dis infernis Terraeque parenti;
pluris enim Decii quam quae servantur ab illis.
Ancilla natus trabeam et diadema Quirini
260et fasces meruit, regum ultimus ille bonorum.
prodita laxabant portarum claustra tyrannis
exulibus iuvenes ipsius consulis et quos
magnum aliquid dubia pro libertate deceret,
quod miraretur cum Coclite Mucius et quae
265imperii fines Tiberinum virgo natavit:
occulta ad patres produxit crimina servus
matronis lugendus, at illos verbera iustis
adficiunt poenis et legum prima securis.
Malo pater tibi sit Thersites, dummodo tu sis
270Aeacidae similis Vulcaniaque arma capessas,
quam te Thersitae similem producat Achilles,
et tamen, ut longe repetas longeque revolvas
nomen, ab infami gentem deducis asylo:
maiorum primus, quisquis fuit ille, tuorum
275aut pastor fuit aut illud quod dicere nolo.
