Statius, P. Papinius, Thebais
John Henry Mozley, Ed.

[p. 450]
At non Aoniae moderator perfidus aulae ¹
nocte sub ancipiti, quamvis umentibus astris
longus ad auroram superet labor, otia somni
accipit: invigilant animo sedensque parati
5supplicium exercent curae; tum plurima versat
pessimum in dubiis augur timor. " ei mihi " clamat,
‘unde morae?’—nam prona ratus facilemque tot armis
Tydea, nec numero virtutem animumque rependit—
‘num regio diversa viae? num missus ab Argis
10subsidio globus? an sceleris data fama per urbes
finitimas? paucosne, pater Gradive, manuve
legimus indecores? at enim fortissimus illic
et Chromis et Dorylas et nostris turribus aequi
Thespiadae totos raperent mihi funditus Argos,
15nec tamen ille meis, reor, impenetrabilis armis
aere gerens solidoque satos ² adamante lacertos
venerat; heu segnes, quorum labor haeret in uno,
si conserta manus.’ vario sic turbidus aestu
angitur ac sese culpat super omnia, qui non
20orantem in mediis legatum coetibus ense
perculerit foedasque palam satiaverit iras.
iam pudet incepti, iam paenitet, ac velut ille ^{3 4} [p. 452]
fluctibus Ioniis Calabrae datus arbiter alno—
nec rudis undarum, portus sed linquere amicos
25purior Olenii frustra gradus impulit astri—,
cum fragor hiberni subitus Iovis, omnia mundi
claustra tonant multusque polos inclinat Orion,
ipse quidem malit terras pugnatque reverti,
fert ingens a puppe notus, tunc arte relicta
30ingemit et caecas sequitur iam nescius undas:
talis Agenoreus ductor caeloque morantem
Luciferum et seros maerentibus increpat ortus.
Ecce sub occiduas versae iam Noctis habenas
astrorumque obitus, ubi primum maxima Tethys
35impulit Eoo cunctantem Hyperiona ponto,
ima flagellatis, signum lugubre malorum,
ponderibus trepidavit humus, motusque Cithaeron
antiquas dedit ire nives: tunc visa levari
culmina septenaeque iugo concurrere portae,
40et prope sunt causae: gelido remeabat Eoo
iratus fatis et tristis morte negata
Haemonides; necdum ora patent, dubiusque notari
signa dabat magnae longe manifesta ruinae
planctuque et gemitu; lacrimas nam protinus omnis
45fuderat. haud aliter saltu devertitur orbus
pastor ab agrestum nocturna strage luporum,
cuius erile pecus silvis inopinus abegit ⁵
imber et tabernae ventosa cacumina lunae: ⁶ [p. 454]
luce patent caedes; domino perferre recentes
50ipse timet casus, haustaque informis harena
questibus implet agros, stabulique silentia magni
odit et amissos longo ciet ordine tauros.
Illum congestae portarum ad limina matres
ut solum videre—nefas!—nulla agmina circum
55magnanimosque duces, nil ausae quaerere tollunt
clamorem, qualis bello supremus apertis
urbibus, aut pelago iam descendente ⁷ carina,
ut primum invisi cupido data copia regis:
‘hanc tibi de tanto donat ferus agmine Tydeus
60infelicem animam, sive haec sententia divum,
seu fortuna fuit; seu, quod pudet ira fateri,
vis invicta viri. vix credo et nuntius: omnes
procubuere, omnes, noctis vaga lumina testor
et socium manes et te, mala protinus ales,
65qua redeo, non hanc lacrimis meruisse nec astu
crudelem veniam atque inhonorae munera lucis,
sed mihi iussa deum placitoque ignara moveri
Atropos atque olim non haec data ianua leti
eripuere necem, iamque ut mihi prodiga vitae
70pectora et extremam nihil horrescentia mortem
aspicias: bellum infandum ominibusque negatam
movisti, funeste, aciem; dum pellere leges,
et consanguineo gestis ⁸ regnare superbus
exsule, te series orbarum excisa domorum
75planctibus adsiduis, te diro horrore volantes
quinquaginta animae circum noctesque diesque ^{9 10} [p. 456]
adsilient; neque enim ipse moror.’ iam moverat iras
rex ferus, et tristes ignescunt sanguine vultus,
inde ultro Phlegyas et non cunctator iniqui
80Labdacus—hos regni ferrum penes—ire manuque
proturbare parant, sed iam nudaverat ensem
magnanimus vates, et nunc trucis ora tyranni,
nunc ferrum aspectans: ‘numquam tibi sanguinis huius
ius erit aut magno feries imperdita Tydeo
85pectora; vado equidem exsultans ereptaque fata
insequor et comites feror exspectatus ad umbras,
te superis fratrique—’ et iam media orsa loquentis
absciderat plenum capulo latus; ille dolori
pugnat et ingentem nisu duplicatus in ictum
90conruit, extremisque animae singultibus errans
alternus nunc ore venit, nunc vulnere sanguis,
excussae procerum mentes, turbataque mussant
concilia; ast illum coniunx fidique parentes
servantem vultus et torvum in morte peracta,
95non longum reducem laetati, in tecta ferebant.
sed ducis infandi rabidae non hactenus irae
stare queunt; vetat igne rapi. pacemque sepulcri
impius ignaris nequiquam manibus arcet.
Tu tamen egregius fati mentisque nec umquam—
100sic dignum est—passure situm, qui comminus ausus
vadere contemptum reges, quaque ampla veniret
libertas, sancire viam: quo carmine dignam,
quo satis ore tuis famam virtutibus addam,
augur amate deis? non te caelestia frustra [p. 458]
105edocuit lauruque sua dignatus Apollo est,¹¹
et nemorum Dodona parens Cirrhaeaque virgo
gaudebit ¹² tacito populos suspendere Phoebo.
nunc quoque Tartareo multum divisus Averno
Elysias, i, carpe plagas, ubi manibus axis
110invitis Ogygiis nec sontis iniqua tyranni
iussa valent; durant habitus et membra cruentis
inviolata feris, nudoque sub axe iacentem
et nemus et tristis volucrum reverentia servat.
At nuptae exanimes puerique aegrique parentes
115moenibus effusi per plana, per avia, passim
quisque suas avidi ad lacrimas miserabile currunt
certamen, quos densa gradu comitantur euntes
milia solandi studio: pars visere flagrant
unius acta viri et tantos in nocte labores,
120fervet iter gemitu et plangoribus arva reclamant.
ut vero infames scopulos silvamque nefandam
perventum, ceu nulla prius lamenta nec atri
manassent imbres, sic ore miserrimus uno
exoritur fragor, aspectuque accensa cruento
125turba furit: stat sanguineo discissus amictu
Luctus atrox caesoque invitat pectore matres,
scrutantur galeas frigentum inventaque monstrant
corpora, prociduae super externosque suosque,
hae pressant in tabe comas, hae lumina signant
130vulneraque alta rigant ¹³ lacrimis,pars spicula dextra
nequiquam parcente trahunt, pars molliter aptant
bracchia trunca loco et cervicibus ora reponunt. ^{14 15 16} [p. 460]
At vaga per dumos vacuique in pulvere campi
magna parens iuvenum, gemini nunc funeris, Ide
135squalentem sublata comam liventiaque ora
ungue premens—nec iam infelix miserandaque, verum
terror inest lacrimis—, per et arma et corpora passim
canitiem impexam dira tellure volutans
quaerit inops natos omnique in corpore plangit.
140Thessalis haud aliter bello gavisa recenti,
cui gentile nefas hominem renovare canendo.
multifida attollens antiqua lumina cedro
nocte subit campos versatque in sanguine functum
vulgus et explorat manes, cui plurima busto
145imperet ad superos: animarum maesta queruntur
concilia, et nigri pater indignatur Averni.
Illi in secessu pariter sub rupe iacebant
felices, quos una dies, manus abstulit una,
pervia vulneribus media trabe pectora nexi.
150ut vidit lacrimisque oculi patuere profusis:
‘hosne ego complexus genetrix, haec oscula, nati,
vestra tuor? sic vos extremo in fine ligavit
ingenium crudele necis? quae vulnera tractem,
quae prius ora premam? vosne illa potentia matris,
155vos uteri fortuna mei, qua tangere divos
rebar et Ogygias titulis anteire parentes?
at quanto melius dextraque in sorte iugatae,
quis steriles thalami nulloque ululata dolore
respexit Lucina domum! mihi quippe malorum [p. 462]
160causa labor; sed nec bellorum in luce patenti
conspicui fatis aeternaque gentibus ausi
quaesistis miserae vulnus memorabile matri,
sed mortem obscuram numerandaque ¹⁷ funera passi,
heu quantus furto cruor et sine laude iacetis!
165quin ego non dextras miseris complexibus ausim
dividere et tanti consortia rumpere leti:
ite diu fratres indiscretique supremis
ignibus et caros urna confundite manes!’
Nee minus interea digesta strage suorum
170hic Cthonium coniunx, hic mater Penthea clamat
Astyoche, puerique rudes, tua, Phaedime, proles,
amissum didicere patrem, Marpessaque pactum
Phyllea, sanguineumque lavant Acamanta sorores,
tune ferro retegunt silvas collisque propinqui
175annosum truncant apicem, qui conscius actis
noctis et inspexit gemitus; ibi grandior aevo
ante rogos, dum quisque suo nequit igne revelli,
concilium infaustum dictis mulcebat Aletes:
‘saepe quidem infelix varioque exercita ludo
180fatorum gens nostra fuit,¹⁸ Sidonius ex quo
hospes in Aonios iecit sata ferrea sulcos,
unde novi fetus et formidata colonis
arva suis. sed nec veteris cum regia Cadmi
fulmineum in cinerem monitis Iunonis iniquae
185consedit, neque funerea cum laude potitus
infelix Athamas trepido de monte veniret, ^{19 20} [p. 464]
semianimem heu laeto referens clamore Learchum,
hic gemitus Thebis, nec tempore clarius illo
Phoenissae sonuere domus, cum lassa furorem
190vicit et ad comitum lacrimas expavit Agave.
una dies similis fato specieque malorum
aequa fuit, qua magniloquos luit impia flatus
Tantalis, innumeris cum circumfusa ruinis
corpora tot raperet terra, tot quaereret ignes.
195talis erat vulgi status, et sic urbe relicta
primaevique senesque et longo examine matres
invidiam planxere deis miseroque tumultu
bina per ingentes stipabant funera portas.
meque ipsum memini—necdum apta laboribus aetas—
200flesse tamen gemituque meos aequasse parentes.
illa tamen superi, nec quod tibi, Delia, castos
prolapsum fontes specula temerare profana
heu dominum insani nihil agnovere Molossi,
deflerim magis, aut verso quod sanguine fluxit
205in subitos regina lacus: sic dura Sororum
pensa dabant visumque Iovi. nunc regis iniqui
ob noxam immeritos patriae tot culmina cives
exuimus, nec adhuc calcati foederis Argos
fama subit, et iam bellorum extrema dolemus.
210quantus equis quantusque viris in pulvere crasso
sudor! io quanti crudele rubebitis amnes! [p. 466]
viderit haec bello viridis manus: ast ego doner
dum licet igne meo terraque insternar avita!’
haec senior, multumque nefas Eteoclis acervat
215crudelem infandumque vocans poenasque daturum,
unde ea libertas? iuxta illi finis et aetas
tota ²¹ retro, seraeque decus velit addere morti.
Haec sator astrorum iamdudum e vertice mundi
prospectans primoque imbutas sanguine gentes
220Gradivum acciri propere iubet, ille furentes
Bistonas et Geticas populatus caedibus urbes
turbidus aetherias currus urgebat ad arces,
fulmine cristatum galeae iubar armaque in auro
tristia, terrificis monstrorum animata figuris,
225incutiens: tonat axe polus clipeique cruenta
lux rubet, et solem longe ferit aemulus orbis,
hunc ubi Sarmaticos etiamnum efflare labores
Iuppiter et tota perfusum pectora belli
tempestate videt: ‘talis mihi, nate, per Argos,
230talis abi, sic ense madens, hac nubilus ira.
exturbent resides frenos et cuncta ²² perosi
te cupiant, tibi praecipites animasque manusque
devoveant, rape cunctantes et foedera turba,
cui dedimus, tibi fas ipsos incendere bello
235caelicolas pacemque meam. iam semina pugnae
ipse dedi: remeat portans immania Tydeus
ausa, ducis scelus et, turpis primordia belli, ^{23 24} [p. 468]
insidias fraudesque, suis quas ultus in armis,
adde fidem, vos o superi, meus ordine sanguis,
240ne pugnare odiis, neu me temptare precando
certetis; sic Fata mihi nigraeque Sororum
iuravere ²⁵ colus: manet haec ab origine mundi
fixa dies bello, populique in proelia nati.
quodni me veterum poenas sancire malorum
245gentibus et diros sinitis punire nepotes—
arcem hanc aeternam, gentis ²⁶ sacraria nostrae,
testor et Elvsios, etiam mihi numina, fontes—,
ipse manu Thebas correptaque moenia fundo
excutiam versasque solo super Inacha tecta
250effundam turres aut stagna in caerula verram ²⁷
imbre superiecto, licet ipsa in turbine rerum
Iuno suos colles templumque amplexa laboret.’
dixit, et attoniti iussis, mortalia credas
pectora, sic cuncti vocemque animosque tenebant.²⁸
255non secus ac longa ventorum pace solutum
aequor et imbelli recubant ubi litora somno,
silvarumque comas et abacto flamine nubes
mulcet iners aestas; tunc stagna lacusque sonori
detumuere, tacent exusti solibus amnes.
260Gaudet ovans iussis et adhuc temone calenti
fervidus in laevum torsit Gradivus habenas.
iamque iter extremum caelique abrupta tenebat, ^{29 30 31 32} [p. 470]
cum Venus ante ipsos nulla formidine gressum
figit equos; cessere retro iamiamque rigentes
265suppliciter posuere iubas. tune pectora summo
adclinata iugo voltumque obliqua madentem
incipit—-interea dominae vestigia iuxta
spumantem proni mandunt adamanta iugales—:
‘bella etiam in Thebas, socer o pulcherrime, bella
270ipse paras ferroque tuos abolere nepotes?
nec genus Harmoniae nec te conubia caelo
festa nec hae quicquam lacrimae, furibunde, morantur?
criminis haec merces? hoc fama pudorque relictus,
hoc mihi Lemniacae de te meruere catenae?
275perge libens; at non eadem Volcania nobis
obsequia, et laesi servit tamen ira mariti!
illum ego perpetuis mihi desudare caminis
si iubeam vigilesque operi transmittere noctes,
gaudeat ornatusque novos ipsique laboret
280arma tibi; tu—sed scopulos et aena precando
flectere corda paro; solum hoc tamen anxia, solum
obtestor, quid me Tyrio sociare marito
progeniem caram infaustisque dabas hymenaeis?
dum fore praeclaros armis et vivida rebus
285pectora vipereo Tyrios de sanguine iactas
demissumque Iovis serie genus, a! mea quanto
Sithonia mallem nupsisset virgo sub Arcto
trans Borean Thracasque tuos. indigna parumne
pertulimus, divae Veneris quod filia longum
290reptat et Illyricas deiectat virus in herbas? [p. 472]
nunc gentem immeritam—’ lacrimas non pertulit ultra
Bellipotens, hastam laeva transumit et alto,
haud mora, desiluit curru, clipeoque receptam
laedit in amplexu dictisque ita mulcet amicis:
295‘O mihi bellorum requies et sacra voluptas
unaque pax animo! soli cui tanta potestas
divorumque hominumque meis occurrere telis
impune et media quamvis in caede frementes
hos adsistere equos, hunc ensem avellere dextrae,
300nec mihi Sidonii genialia foedera Cadmi
nec tua cara fides—ne falsa incessere gaude!—
exciderunt: prius in patrui deus infera mergar
stagna et pallentes agar exarmatus ad umbras,
sed nunc fatorum monitus mentemque supremi
305iussus obire patris—neque enim Vulcania tali
imperio manus apta legi—, quo pectore contra
ire Iovem dictasque parem contemnere leges,
cui modo—pro vires!—terras caelumque fretumque
adtremere oranti tantosque ex ordine vidi
310delituisse deos? sed ne mihi corde supremos
concipe, cara, metus! quando haec mutare potestas
nulla datur—cum iam Tyriis sub moenibus ambae
bellabunt gentes, adero et socia arma iuvabo.
tunc me sanguineo late defervere ³³ campo
315res super Argolicas haud sic deiecta videbis;
hoc mihi ius, nec fata vetant.’ sic orsus aperto
flagrantes immisit equos, non ocius alti
in terras cadit ira Iovis, si quando nivalem
Othryn et Arctoae gelidum caput institit Ossae
320armavitque in nube manum: volat ignea moles ³⁴ [p. 474]
saeva dei mandata ferens, caelumque trisulca
territat omne coma iamdudum aut ditibus agris
signa dare aut ponto miseros involvere nautas..
Iamque remensus iter fesso Danaeia Tydeus
325arva gradu viridisque legit devexa Prosymnae
terribilis visu: stant fulti pulvere crines,
squalidus ex umeris cadit alta in vulnera sudor,
insomnesque oculos rubor excitat, oraque retro
solvit ³⁵ anhela sitis; mens altum spirat honorem
330conscia factorum, sic nota in pascua taurus
bellator redit, adverso cui colla suoque
sanguine proscissisque natant palearibus armi;
tunc quoque lassa tumet virtus multumque superbit
pectore despecto 2; vacua iacet hostis harena
335turpe gemens crudosque vetat sentire labores.
talis erat; medias etiam non destitit urbes,
quidquid et Asopon veteresque interiacet Argos,
inflammare odiis, multumque et ubique retexens
legatum sese Graia de gente petendis
340isse ³⁶ super regnis profugi Polynicis, at inde
vim, noctem; scelus, arma, dolos, ea foedera passum
regis Echionii; fratri sua iura negari,
prona fides populis; deus omnia credere suadet
Armipotens, geminatque acceptos fama pavores.
345Utque introgressus portas—et forte verendus
concilio pater ipse duces cogebat Adrastus— ^{37 38 39} [p. 476]
inprovisus adest, iam illinc a postibus aulae
vociferans: ‘arma, arma viri, tuque optime Lernae
ductor, magnanimum si quis tibi sanguis avorum,
350arma para! nusquam pietas, non gentibus aequum
fas aut cura ⁴⁰ Iovis; melius legatus adissem
Sauromatas rabidos ⁴¹ servatoremque cruentum
Bebrycii nemoris, nec iussa incuso pigetve
officii: iuvat isse, iuvat, Thebasque nocentes
355explorasse manu; bello me, credite, bello,
ceu turrem validam aut artam compagibus urbem,
delecti insidiis instructique omnibus armis
nocte doloque viri nudum ignarumque locorum
nequiquam clausere; iacent in sanguine mixti
360ante urbem vacuam, nunc o, nunc tempus in hostes,
dum trepidi exsanguesque metu, dum funera portant,
nunc, socer, haec dum non ⁴² manus excidit; ipse ego fessus
quinquaginta illis heroum immanibus umbris
vulneraque ista ferens putri insiccata cruore
365protinus ire peto!’ trepidi de sedibus adstant
Inachidae, cunctisque prior Cadmeius heros
accurrit vultum deiectus et ‘o ego divis
invisus vitaeque nocens haec vulnera cerno
integer! hosne mihi reditus, germane, parabas?
370in me haec tela mei ⁴³! pro vitae foeda cupido! ^{44 45 46 47} [p. 478]
infelix, fratri facinus tam grande negavi,
et nunc vestra quidem maneant in pace quieta ⁴⁸
moenia, nec vobis tanti sim causa tumultus
hospes adhuc, scio—nec me adeo res dextra levavit—,
375quam durum natis, thalamo quam triste revelli,
quam patria; non me ullius domus anxia culpet
respectentve truces obliquo lumine matres,
ibo libens certusque mori, licet optima coniunx
auditusque iterum revocet socer; hunc ego Thebis,
380hunc, germane, tibi iugulum et tibi, maxime Tydeu,
debeo.’ sic variis pertemptat pectora dictis
obliquatque preces, commotae questibus irae
et mixtus lacrimis caluit dolor; omnibus ultro
non iuvenum modo, sed gelidis et inertibus aevo
385pectoribus mens una subit, viduare penates,
finitimas adhibere manus, iamque ire. sed altus
consiliis pater imperiique haud flectere molem
inscius: ‘ista quidem superis curaeque medenda ⁴⁹
linquite. quaeso, meae, nec te germanus inulto
390sceptra geret, neque nos avidi promittere bellum.
at nunc egregium tantoque in sanguine ovantem
excipite Oeniden, animosaque pectora laxet
sera quies: nobis dolor haud rationis egebit.’
Turbati extemplo comites et pallida coniunx
395Tydea circum omnes fessum bellique viaeque
stipantur. laetus mediis in sedibus aulae
constitit, ingentique exceptus terga columna,
vulnera dum lymphis Epidaurius eluit Idmon, ^{50 51} [p. 480]
nunc velox ferro, nunc ille tepentibus ⁵² herbis
400mitior, ipse alta seductus mente renarrat
principia irarum, quaeque orsus uterque vicissim,
quis locus insidiis, tacito quae tempora bello,
qui contra quantaque duces, ubi maximus illi
sudor, et indicio servatum Maeona tristi
405exponit, cui fida manus proceresque socerque
adstupet oranti, Tyriisque incenditur exsul.
Solverat Hesperii devexo margine ponti
flagrantes Sol pronus equos rutilamque lavabat
Oceani sub fonte comam, cui turba profundi
410Nereos et rapidis adcurrunt passibus Horae,
frenaque et auratae textum sublime coronae
deripiunt, laxant calidis ⁵³ umentia loris
pectora; pars meritos vertunt ad molle iugales
gramen et erecto currum temone supinant.
415nox subiit curasque hominum motusque ferarum
composuit nigroque polos involvit amictu,
illa quidem cunctis, sed non tibi mitis, Adraste,
Labdacioque duci: nam Tydea largus habebat
perfusum magna virtutis imagine somnus,
420et iam noctivagas inter deus armifer umbras
desuper Arcadiae fines Nemeaeaque rura
Taenariumque cacumen Apollincasque Therapnas
armorum tonitru ferit et trepidantia corda
implet amore sui. comunt Furor Iraque cristas,
425frena ministrat equis Pavor armiger, at vigil omni ^{54 55} [p. 482]
Fama sono vanos rerum succincta tumultus
antevolat currum flatuque impulsa gementum
alipedum trepidas denso cum murmure plumas
excutit: urget enim stimulis auriga emeritis
430facta, infecta loqui, curruque infestus ab alto
terga comamque deae Scythica pater increpat hasta,
qualis ubi Aeolio dimissos carcere Ventos
dux prae se Neptunus agit magnoque volentes
incitat Aegaeo; tristis comitatus eunti
435circum lora fremunt Nimbique Hiemesque profundae
Nubilaque et vulso terrarum sordida fundo
Tempestas: dubiae motis radicibus obstant
Cyclades, ipsa tua Mycono Gyaroque revelli,
Dele, times magnique iidem testaris alumni.
440Septima iam nitidum terris Aurora deisque
purpureo vehit ore diem, Perseius heros
cum primum arcana senior sese extulit aula,
multa super bello generisque tumentibus amens
incertusque animi, daret armis iura novosque
445gentibus ⁵⁶ incuteret stimulos, an frena teneret
irarum et motos capillis adstringeret enses,
hinc pacis tranquilla movent, atque inde pudori
foeda quies, flectique nova dulcedine pugnae
difficiles populi; dubio sententia tandem
450sera placet, vatum mentes ac provida veri
sacra movere deum. sollers tibi cura futuri, ⁵⁷ [p. 484]
Amphiarae, datur, iuxtaque Amythaone cretus
iam senior—sed mente viret Phoeboque—Melampus
adsociat passus: dubium, cui pronus ⁵⁸ Apollo
455oraque Cirrhaca satiavit largius unda.
principio fibris pecudumque in sanguine divos
explorant; iam tunc pavidis maculosa bidentum
corda negant diraque nefas minitantia vena.
ire tamen vacuoque sedet petere omina caelo.
460Mons erat audaci seductus in aethera dorso—
nomine Lernaei memorant Aphesanta coloni—,
gentibus Argolicis olim sacer; inde ferebant
nubila suspenso celerem temerasse volatu
Persea, cum raptos pueri perterrita mater
465prospexit de rupe gradus ac paene secuta est.
huc gemini vates sanctam canentis olivae
fronde comam et niveis ornati tempora vittis
evadunt pariter, madidos ubi lucidus agros
ortus et algentes laxavit sole pruinas,
470ac prior Oeclides solitum prece numen amicat:
‘Iuppiter omnipotens—nam te pernicibus alis
addere consilium volucresque implere futuri
omniaque et causas caelo deferre latentes
accipimus—, non Cirrha deum promiserit antro
475certius, aut frondes lucis quas fama Molossis
Chaonias sonuisse tibi: licet aridus Hammon
invideat Lyciaeque parent contendere sortes ⁵⁹ [p. 486]
Niliacumque pecus patrioque aequalis ⁶⁰ honori
Branchus, et undosae quem ⁶¹ rusticus accola Pisae
480Pana Lycaonia nocturnum exaudit in umbra,
ditior ille animi, cui tu, Dictaee, secundas
impuleris manifestus aves. mirum unde, sed olim ⁶²
hic honor alitibus, superae seu conditor aulae
sic dedit effusum chaos in nova semina texens,
485seu quia mutatae nostraque ab origine versis
corporibus subiere notos, seu purior axis
amotumque nefas et rarum insistere terris
vera docent; tibi, summe sator terraeque deumque,
scire licet, nos Argolicae primordia pugnae
490venturumque sinas caelo praenosse laborem.
si datur et duris sedet haec sententia Parcis
solvere Echionias Lernaea cuspide portas,
signa feras laevusque tones; tunc omnis in astris
consonet arcana volucris bona murmura lingua,
495si prohibes, hic necte moras dextrisque profundum
alitibus praetexe diem.’ sic fatus, et alto
membra locat scopulo; tunc plura ignotaque iungit
numina et immensi fruitur caligine mundi.
Postquam rite diu partiti sidera cunctis
500perlegere animis oculisque sequacibus auras,
tunc Amythaonius longo post tempore vates:
‘nonne sub excelso spirantis limite caeli,
Amphiarae, vides, cursus ut nulla serenos ^{63 64 65} [p. 488]
ales agat liquidoque polum complexa meatu
505pendeat aut fugiens placabile planxerit omen?
non comes obscurus tripodum, non fulminis ardens
vector adest, flavaeque sonans avis unca Minervae,
non venit auguriis melior; quin ⁶⁶ vultur et altis
desuper accipitres exsultavere rapinis,
510monstra volant, dirae stridunt in nube volucres,
nocturnaeque gemunt striges et feralia bubo
damna canens, quae prima deum portenta sequamur?
hisne dari. Thymbraee, polum? simul ora recurvo
ungue secant rabidae planctumque imitantibus alis
515exagitant zephyros et plumea pectora caedunt.’
ille sub haec: ‘equidem varii, pater, omina Phoebi
saepe tuli: iam tum. prima cum pube virentem
semideos inter pinus me Thessala reges
duceret, hic casus terraeque malisque canentem
520obstipuere duces, nec me ventura locuto
saepius in dubiis auditus Iasoni Mopsus.
sed similis non ante metus aut ⁶⁷ astra ⁶⁸ notavi
prodigiosa magis; quamquam maiora parantur.
huc adverte animum: clara regione profundi
525aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,
sive hos Strymonia Boreas eiecit ab Arcto,
seu fecunda refert placidi clementia Nili.⁶⁹
fixerunt cursus: has rere in imagine Thebas;
nam sese immoti gyro atque in pace silentes
530ceu muris valloque tenent, sed fortior ecce ^{70 71 72 73} [p. 490]
adventat per inane cohors; septem ordine fulvo
armigeras summi Iovis exsultante caterva
intuor: Inachii sint hi tibi, concipe, reges,
invasere globum nivei gregis uncaque pandunt
535caedibus ora novis et strictis unguibus instant.
cernis inexperto rorantes sanguine ventos,
et plumis stillare diem? quae saeva repente
victores agitat leto Iovis ira sinistri?
hic excelsa petens subita face solis inarsit
540submisitque animos, illum vestigia adortum
maiorum volucrum tenerae deponitis alae.
hic hosti implicitus pariter ruit, hune fuga retro
volvit agens sociae linquentem fata catervae.
hic nimbo glomeratus obit, hic praepete viva
545pascitur immoriens; spargit cava nubila sanguis.’
‘quid furtim inlacrimas?’ ‘illum, venerande Melampu,
qui cadit, agnosco.’ trepidos sic mole futuri
cunctaque iam rerum certa sub imagine passos
terror habet vates; piget inrupisse volantum
550concilia et caelo mentem insertasse vetanti,
auditique odere deos.—unde iste per orbem
primus venturi miseris animantibus aeger
crevit amor? divumne feras hoc munus, an ipsi,
gens avida et parto non umquam stare quieti. [p. 492]
555eruimus, quae prima dies, ubi terminus aevi,
quid bonus ille deum genitor, quid ferrea Clotho
cogitet? hinc fibrae et volucrum per nubila sermo
astrorumque vices numerataque semina ⁷⁴ lunae
Thessalicumque nefas, at non prior aureus ille
560sanguis avum scopulisque satae vel robore gentes
mentibus his usae: silvas amor unus humumque
edomuisse manu: quid crastina volveret aetas,
scire nefas homini, nos pravum et flebile vulgus
scrutari penitus superos: hinc pallor et irae,
565hinc scelus insidiaeque et nulla modestia voti.
Ergo manu vittas damnataque vertice serta
deripit abiectaque inhonorus fronde sacerdos
inviso de monte redit; iam bella tubaeque
comminus, absentesque fremunt sub pectore Thebae,
570ille nec aspectum volgi. nec fida tyranni
conloquia aut coetus procerum perferre, sed atra
sede tegi, et superum clausus negat acta fateri:
te pudor et curae retinent per rura, Melampu.
bissenos premit ora dies populumque ducesque
575extrahit incertis, et iam suprema Tonantis
iussa fremunt agrosque viris annosaque vastant
oppida; bellipotens prae se deus agmina passim
mille rapit; liquere domos dilectaque laeti
conubia et primo plorantes limine natos:
580tantus in attonitos cecidit deus. arma paternis
postibus et fixos superum ad penetralia currus ⁷⁵ [p. 494]
vellere amor; tunc fessa putri robigine pila
haerentesque situ gladios in saeva recurant ⁷⁶
vulnera et adtrito cogunt iuvenescere saxo.
585hi teretes galeas magnorumque aerea suta
thoracum et tunicas chalybum squalore crepantes
pectoribus temptare, alii Cortynia lentant
cornua; iam falces avidis et aratra caminis
rastraque et incurvi saevum rubuere ligones,
590caedere nec validas sanctis e stirpibus hastas,
nec pudor emerito clipeum vestisse iuvenco.
inrupere Argos maestique ad limina regis
bella animis, bella ore fremunt; it clamor ad auras,
quantus Tyrrheni gemitus salis, aut ubi temptat
595Enceladus mutare latus; super igneus antris
mons tonat, exundant apices fluctusque Pelorus
contrahit, et sperat tellus abrupta reverti.
Atque hic ingenti Capaneus Mavortis amore
excitus et longam pridem indignantia pacem
600corda tumens—huic ampla quidem de sanguine prisco
nobilitas: sed enim ipse manu praegressus avorum
facta, diu tuto superum contemptor et aequi
impatiens largusque animae, modo suaserit ira—,
unus ut e silvis Pholoes habitator opacae
605inter et Aetnaeos aequus consurgere fratres,
ante fores, ubi turba ducum vulgique frementis,
Amphiarae, tuas " quae tanta ignavia " clamat, ⁷⁷ [p. 496]
‘Inachidae vosque o socio de sanguine Achivi?
unius—heu pudeat!—plebeia ad limina civis
610tot ferro accinetae gentes animisque paratae
pendemus? non si ipse cavo sub vertice Cirrhae,
quisquis is est. timidis famaeque ita visus, Apollo
mugiat insano penitus seclusus in antro,
exspectare queam, dum pallida virgo tremendas
615nuntiet ambages, virtus mihi numen et ensis,
quem teneo! iamque hic timida cum fraude sacerdos
exeat, aut hodie, volucrum quae tanta potestas,
experiar.’ laetum fremit adsensuque furentem
implet Achaea manus, tandem prorumpere adactus
620Oeclides: ‘alio curarum agitante tumultu
non equidem effreno iuvenis clamore profani
dictorumque metu. licet hic insana minetur,
elicior tenebris; alio mihi debita fato
summa dies, vetitumque dari mortalibus armis,
625sed me vester amor nimbisque arcana profari
Phoebus agit; vobis ventura atque omne. quod ultra est.
pandere maestus eo; nam te. vesane. moueri
ante nefas, unique tacet tibi noster Apollo.
quo, miseri, fatis superisque obstantibus arma,
630quo rapitis? quae vos Furiarum verbera caecos
exagitant? adeone animarum taedet? et Argos
exosi? nil dulce domi r nulla omina curae?
quid me Persei secreta ad culmina montis
ire gradu trepido superumque inrumpere coetus
635egistis? potui pariter nescire, quis armis [p. 498]
casus, ubi atra dies, quae fati exordia cunctis,
quae mihi. consulti testor penetralia mundi
et volucrum adfatus et te, Thymbraee, vocanti
non alias tam saeve mihi, quae signa futuri
640pertulerim: vidi ingentis portenta ruinae,
vidi hominum divumque metus ⁷⁸ hilaremque Megaeram
et Lachesin putri vacuantem ⁷⁹ saecula penso.
proicite arma manu: deus ecce furentibus obstat,
ecce deus! miseri, quid pulchrum sanguine victo
645Aoniam et diri saturare navalia Cadmi?
sed quid vana cano. quid fixos arceo casus?
ibimus—’ hic presso gemuit semel ore sacerdos,
illum iterum Capaneus: ‘tuus o furor auguret ⁸⁰ uni
ista tibi, ut serves vacuos inglorius annos
650et tua non umquam Tyrrhenus tempora circum
clangor eat. quid vota virum meliora moraris?
scilicet ut vanis avibus natoque domoque
et thalamis potiare iacens, sileamus inulti
Tydeos egregii perfossum pectus et arma
655foederis abrupti? quodsi bella effera Graios
ferre vetas, i Sidonios legatus ad hostes:
haec pacem tibi serta dabunt, tua prorsus inani
verba polo causas abstrusaque nomina ⁸¹ rerum
eliciunt? miseret superum, si carmina curae ^{82 83 84 85} [p. 500]
660humanaeque preces! quid inertia pectora ferres?
primus in orbe deos fecit timor! et tibi tuto
nunc eat iste furor; sed prima ad classica cum iam
hostilem Ismeuon galeis Dircenque bibemus,
ne mihi tunc, moneo, lituos atque arma volenti
665obvius ire pares venisque aut alite visa
bellorum proferre diem: procul haec tibi mollis
infula terrificique aberit dementia Phoebi:
illic augur ego et mecum quicumque parati
insanire manu.’ rursus fragor intonat ingens
670hortantum et vasto subter volat astra tumultu.
ut rapidus torrens, animos cui verna ministrant
flamina et exuti concreto frigore montes,
cum vagus in campos frustra prohibentibus exit
obicibus, resonant permixto turbine tecta,
675arva, armenta, viri, donec stetit improbus alto
colle minor magnoque invenit in aggere ripas:
haec alterna ducum nox interfusa diremit.
At gemitus Argia viri non amplius aequo
corde ferens sociumque animo miserata dolorem,
680sicut erat laceris pridem turpata capillis
et fletu signata genas, ad celsa verendi
ibat tecta patris, parvumque sub ubere caro
Thessandrum portabat avo iam nocte suprema
ante novos ortus, ubi sola superstate plaustro
685Arctos ad oceanum fugientibus invidet astris.
utque fores iniit magnoque adfusa parenti est:
‘cur tua cum lacrimis maesto sine coniuge supplex
limina nocte petam, cessem licet ipsa profari, [p. 502]
scis genitor, sed iura deum genialia testor
690teque pater, non ille iubet, sed pervigil angor;
ex quo primus Hymen movitque infausta sinistram
Iuno facem, semper lacrimis gemituque propinquo
exturbata quies, non si mihi tigridis horror
aequoreasque ⁸⁶ super rigeant praecordia cautes,
695ferre queam; tu solus opem, tu summa medendi
iura tenes; da bella, pater, generique iacentis
aspice res humiles, atque hanc, pater, aspice prolem
exsulis; huic olim generis pudor, o ubi prima
hospitia et iunctae testato ⁸⁷ numine dextrae!
700hic certe est, quem fata dabant, quem dixit Apollo;
non egomet tacitos Veneris furata calores
culpatamve facem: tua iussa verenda tuosque
dilexi monitus, nunc qua feritate dolentis
despiciam questus? nescis, pater optime, nescis,
705quantus amor castae ⁸⁸ misero nupsisse marito.
et nunc maesta quidem grave et inlaetabile munus,
ut timeam doleamque, rogo; sed eum oscula rumpet
maesta dies, cum rauca dabunt abeuntibus armis
signa tubae saevoque genas fulgebitis auro,
710ei mihi! care pater,⁸⁹ iterum fortasse rogabo.’
Illius umenti carpens pater oscula vultu:
‘non equidem has umquam culparim, nata, querellas;
pone metus, laudanda rogas nec digna negari,
sed mihi multa dei—nec tu sperare, quod urges,
715desine—, multa metus regnique volubile pondus ^{90 91 92 93} [p. 504]
subiciunt animo, veniet, qui debitus istis,
nata. modus, neque te incassum flevisse querens.
tu solare virum, neu sint dispendia iustae
dura morae: magnos cunctamur, nata, paratus.
720proficitur bello.’ dicentem talia nascens
lux monet ingentemque iubent adsurgere curae.