Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics
2. ex his ceterisque lectione dignis auctoribus et
verborum sumenda copia est et varietas figurarum et
componendi ratio, tum ad exemplum virtutum omnium
mens dirigenda. neque enim dubitari potest, quin
artis pars magna contineatur imitatione. nam ut
invenire primum fuit estque praecipuum, sic ea, quae
bene inventa sunt, utile sequi.
[2]
atque omnis vitae
ratio sic constat, ut quae probamus in aliis facere
ipsi velimus. sic litterarum ductus, ut scribendi fiat
usus, pueri sequuntur, sic musici vocem docentium,
pictores opera priorum, rustici probatam experimento
culturam in exemplum intuentur; omnis denique
disciplinae initia ad propositum sibi praescriptum
formari videmus.
[3]
et hercule necesse est aut similes
aut dissimiles bonis sirus. similem raro natura
praestat, frequenter imitatio. sed hoc ipsum, quod
[p. 76]
tanto faciliorem nobis rationem rerum omnium facit
quam fuit iis, qui nihil quod sequerentur habuerunt,
nisi caute et cum iudicio apprehenditur, nocet.
[4]
ante omnia igitur imitatio per se ipsa non sufficit,
vel quia pigri est ingenii contentum esse iis, quae
sint ab allis inventa. quid enim futurum erat
temporibus illis, quae sine exemplo fuerunt, si
homines nihil, nisi quod iam cognovissent, faciendum
sibi aut cogitandum putassent? nempe nihil fuisset
inventum.
[5]
cur igitur nefas est reperiri aliquid a
nobis, quod ante non fuerit? An illi rudes sola
mentis natura ducti sunt in hoc ut tam multa generarent, nos ad quaerendum non eo ipso concitemur,
quod certe scimus invenisse eos qui quaesierunt?
[6]
et
cum illi, qui nullum cuiusquam rei habuerunt magistrum, plurima in posteros tradiderunt, nobis usus
aliarum rerum ad eruendas alias non proderit, sed
nihil habebimus nisi beneficii alieni? quemadmodum quidam pictores in id solum student, ut describere tabulas mensuris ac lineis sciant.
[7]
turpe
etiam illud est, contentum esse id consequi quod
imiteris. nam rursus quid erat futurum, si nemo
plus effecisset eo quem sequebatur? nihil in poetis
supra Livium Andronicum, nihil in historiis supra
Pontificum annales haberemus; ratibus adhuc
[p. 78]
navigaremus; non esset pictura, nisi quae lineas modo
extremas umbrae, quam corpora in sole fecissent,
circumscriberet.
[8]
ac si omnia percenseas, nulla mansit1 ars, qualis inventa est, nec intra initium stetit,
nisi forte nostra potissimum tempora damnamus
huius infelicitatis, ut nunc demum nihil crescat.
nihil autem crescit sola imitatione.
[9]
quodsi prioribus adiicere fas non est, quomodo sperare possumus
illum oratorem perfectum? cum in his, quos maximos
adhuc novimus, nemo sit inventus, in quo nihil aut
desideretur aut reprehendatur. sed etiam qui summa
non appetent, contendere potius quam sequi debent.
nam qui hoc agit2 ut prior sit,
[10]
forsitan, etiamsi
non transierit, aequabit. eum vero nemo potest
aequare, cuius vestigiis sibi utique insistendum putat;
necesse est enim semper sit posterior qui sequitur.
adde quod plerumque facilius est plus facere quam
idem. tantam enim difficultatem habet similitudo,
ut ne ipsa quidem natura in hoc ita evaluerit, ut non
res quae simillimae, quaeque pares maxime videantur,
utique discrimine aliquo discernantur.
[11]
adde quod,
quidquid alteri simile est, necesse est minus sit eo,
quod imitatur, ut umbra corpore et imago facie et
[p. 80]
actus histrionum veris adfectibus. quod in orationibus quoque evenit. namque eis, quae in exemplum
adsumimus, subest natura et vera vis; contra omnis
imitatio ficta est et ad alienum propositum accommodatur.3
[12]
quod facit, ut minus sanguinis ac virium
declamationes habeant quam orationes, quod in illis
vera, in his adsimulata materia est. adde quod ea,
quae in oratore maxima sunt, imitabilia non sunt,
ingenium, inventio, vis, facilitas et quidquid arte non
traditur.
[13]
ideoque plerique, cum verba quaedam ex
orationibus excerpserunt aut aliquos compositionis
certos pedes, mire a se, quae legerunt, effingi arbitrantur; cum et verba intercidant invalescantque
temporibus, ut quorum certissima sit regula in
consuetudine, eaque non sua natura sint bona aut
mala (nam per se soni tantum sunt), sed prout
opportune proprieque aut secus collocata sunt, et
compositio cum rebus accommodata sit, tum ipsa
varietate gratissima.
[14]
quapropter exactissimo iudicio circa hanc partem
studiorum examinanda sunt omnia. primum, quos
imitemur; nam sunt plurimi, qui similitudinem pessimi cuiusque et corruptissimi concupierunt; tum in
[p. 82]
ipsis, quos elegerimus, quid sit, ad quod nos efficiendum comparemus.
[15]
nam in magnis quoque auctoribus incidunt aliqua vitiosa et a doctis, inter ipsos
etiam mutuo reprehensa; atque utinam tam bona
imitantes dicerent melius quam mala peius dicunt.
nec vero saltem iis, quibus ad evitanda vitia iudicii
satis fuit, sufficiat imaginem virtutis effingere et
solam, ut sic dixerim, cutem vel potius illas Epicuri
figuras, quas e summis corporibus dicit effluere.
[16]
hoc
autem his accidit, qui non introspectis penitus virtutibus ad primum se velut aspectum orationis aptarunt;
et cum iis felicissime cessit imitatio, verbis atque
numeris sunt non multum differentes, vim dicendi
atque inventionis non adsequuntur, sed plerumque
declinant in peius et proxima virtutibus vitia comprehendunt fiuntque pro grandibus tumidi, pressis exiles,
fortibus temerarii, laetis corrupti, compositis exultantes, simplicibus negligentes.
[17]
ideoque qui horride
atque incomposite quidlibet illud frigidum et inane
extulerunt, antiquis se pares credunt; qui carent
cultu atque sententiis, Attici scilicet; qui praecisis
conclusionibus obscuri, Sallustium atque Thucydidem
[p. 84]
superant; tristes ac ieiuni Pollionem aemulantur:
otiosi et supini, si quid modo longius circumduxerunt,
iurant ita Ciceronem locuturum fuisse.
[18]
noveram
quosdam, qui se pulchre expressisse genus illud
caelestis huius in dicendo viri sibi viderentur, si in
clausula posuissent esse videatur. ergo primum est,
ut quod imitaturus est quisque intelligat et quare
bonum sit sciat.
[19]
tum in suscipiendo onere consulat suas vires. nam
quaedam sunt imitabilia, quibus aut infirmitas naturae
non sufficiat aut diversitas repugnet. ne, cui tenue
ingenium erit, sola velit fortia et abrupta; cui forte
quidem, sed indomitum, amore subtilitatis et vim
suam perdat et elegantiam quam cupit non persequatur; nihil est enim tam indecens, quam cum
mollia dure fiunt.
[20]
atque ego illi praeceptori, quem
institueram in libro secundo, credidi non ea sola
docenda esse, ad quae quemque discipulorum natura
compositum videret; nam is et adiuvare debet, quae
in quoque eorum invenit bona, et, quantum fieri
potest, adiicere quae desunt et emendare quaedam et
mutare; rector enim est alienorum ingeniorum atque
formator.
[21]
difficilius est naturam suam fingere. sed
[p. 86]
ne ille quidem doctor, quanquam omnia quae recta
sunt velit esse in suis auditoribus quam plenissima,
in eo tamen, cui naturam obstare viderit, laborabit.
id quoque vitandum, in quo magna pars errat, ne
in oratione poetas nobis et historicos, in illis operibus
oratores aut declamatores imitandos putemus.
[22]
sua
cuique proposita4 lex, suus cuique decor est. nam
nec comoedia in cothurnos adsurgit, nec contra tragoedia socco ingreditur. habet tamen omnis eloquentia
aliquid commune; id imitemur quod commune est.
[23]
etiam hoc solet incommodi accidere iis, qui se uni
alicui generi dediderunt, ut, si asperitas iis placuit
alicuius, hanc etiam in leni ac remisso causarum
genere non exuant; si tenuitas ac iucunditas, in
asperis gravibusque causis ponderi rerum parum respondeant: cum sit diversa non causarum modo inter
ipsas condicio, sed in singulis etiam causis partium,
sintque alia leniter alia aspere, alia concitate alia
remisse, alia docendi alia movendi gratia dicenda;
quorum omnium dissimilis atque diversa inter se
ratio est.
[24]
itaque ne hoc quidem suaserim, uni se
[p. 88]
alicui proprie, quem per omnia sequatur, addicere.
longe perfectissimus Graecorum Demosthenes,
aliquid tamen aliquo in loco melius alii, plurima ille.
sed non qui maxime imitandus, et solus imitandus
est.
[25]
quid ergo? non est satis omnia sic dicere, quomodo M. Tullius dixit? mihi quidem satis esset, si
omnia consequi possem. quid tamen noceret vim
Caesaris, asperitatem Caelii, diligentiam Pollionis,
iudicium Calvi quibusdam in locis adsumere?
[26]
nam
praeter id quod prudentis est, quod in quoque optimum est, si possit, suum facere, tum in tanta rei
difficultate unum intuentes vix aliqua pars sequitur.
ideoque cum totum exprimere quem elegeris paene
sit homini inconcessum, plurium bona ponamus ante
oculos, ut aliud ex alio haereat, et quod cuique loco
conveniat aptemus.
[27]
imitatio autem (nam saepius idem dicam) non sit
tantum in verbis. illuc intendenda mens, quantum
fuerit illis viris decoris in rebus atque personis, quod
consilium, quae dispositio, quam omnia, etiam quae
[p. 90]
delectationi videantur data, ad victoriam spectent;
quid agatur prooemio, quae ratio et quam varia narrandi, quae vis probandi ac refellendi, quanta in
adfectibus omnis generis movendis scientia, quamque
laus ipsa popularis utilitatis gratia adsumpta, quae
tum est pulcherrima, cum sequitur, non cum arcessitur. haec si perviderimus, tum vere imitabimur.
[28]
qui vero etiam propria his bona adiecerit, ut suppleat quae deerant, circumcidat, si quid redundabit,
is erit, quem quaerimus, perfectus orator; quem
nunc consummari potissimum oporteat, cum tanto
plura exempla bene dicendi supersint quam illis, qui
adhuc summi sunt, contigerunt. nam erit haec
quoque laus eorum, ut priores superasse, posteros
docuisse dicantur.
This work is licensed under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License.
An XML version of this text is available for download, with the additional restriction that you offer Perseus any modifications you make. Perseus provides credit for all accepted changes, storing new additions in a versioning system.