Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics
2. sed nobis iam paulatim adcrescere puer et
exire de gremio et discere serio incipiat. hoc igitur
potissimum loco tractanda quaestio est, utiliusne
sit domi atque intra privatos parietes studentem
continere an frequentiae scholarum et velut publicis
praeceptoribus tradere.
[2]
quod quidem cum iis, a
quibus clarissimarum civitatium mores sunt instituti,
tum eminentissimis auctoribus video placuisse. non
est tamen dissimulandum, esse nonnullos, qui ab hoc
prope publico more privata quadam persuasione
dissentiant. hi duas praecipue rationes sequi videntur: unam, quod moribus magis consulant fugiendo turbam hominum eius aetatis, quae sit ad
[p. 40]
vitia maxime prona, unde causas turpium factorum
saepe extitisse utinam falso iactaretur; alteram,
quod, quisquis futurus est ille praeceptor, liberalius
tempora sua impensurus uni videtur, quam si eadem
in plures partiatur.
[3]
prior causa prorsus gravis.
nam si studiis quidem scholas prodesse, moribus
autem nocere constaret, potior mihi ratio vivendi
honeste quam vel optime dicendi videretur. sed
mea quidem sententia iuncta ista atque indiscreta
sunt. neque enim esse oratorem nisi bonum virum
iudico, et fieri etiamsi potest nolo. de hac re
igitur prius.
[4]
corrumpi mores in scholis putant; nam et corrumpuntur interim, sed domi quoque, et sunt multa
eius rei exempla tam hercule quam conservatae
sanctissime utrobique opinionis. natura cuiusque
totum curaque distat. da mentem ad peiora facilem, da negligentiam formandi custodiendique in
aetate prima pudoris: non minorem flagitiis occasionem secreta praebuerint. nam et potest turpis
esse domesticus ille praeceptor, nec tutior inter
servos malos quam ingenuos parum modestos conversatio est.
[5]
at si bona ipsius indoles, si non caeca
ac sopita parentum socordia est, et praeceptorem
eligere sanctissimum quemque (cuius rei praecipua
[p. 42]
prudentibus cura est) et disciplinam, quae maxime
severa fuerit, licet, et nihilominus amicum gravem
virum aut fidelem libertum lateri filii sui adiungere,
cuius assiduus comitatus etiam illos meliores faciat,
qui timebantur.
[6]
facile erat huius metus remedium. utinam
liberorum nostrorum mores non ipsi perderemus.
infantiam statim deliciis solvimus. mollis illa
educatio, quam indulgentiam vocamus, nervos omnes
mentis et corporis frangit. quid non adultus concupiscet, qui in purpuris repit? nondum prima
verba exprimit, iam coccum intelligit, iam conchylium poscit. ante palatum eorum quam os
instituimus.
[7]
in lecticis crescunt; si terram attigerint, e manibus utrinque sustinentium pendent.
gaudemus, si quid licentius dixerint: verba ne
Alexandrinis quidem permittenda deliciis risu et
osculo excipimus. nec mirum: nos docuimus, ex
nobis audiunt.
[8]
nostras amicas, nostros concubinos
vident, omne convivium obscenis canticis strepit,
pudenda dictu spectantur. fit ex his consuetudo,
inde natura. discunt haec miseri, antequam sciant
vitia esse; inde soluti ac fluentes non accipiunt ex
scholis mala ista sed in scholas adferunt.
[9]
verum in studiis magis vacabit unus uni. ante
omnia nihil prohibet esse illum nescio quem unum
[p. 44]
etiam cum eo, qui in scholis eruditur. sed etiamsi
iungi utrumque non posset, lumen tamen illud
conventus honestissimi tenebris ac solitudini praetulissem. nam optimus quisque praeceptor frequentia
gaudet ac maiore se theatro dignum putat.
[10]
at
fere minores ex conscientia suae infirmitatis haerere
singulis et officio fungi quodam modo paedagogorum
non indignantur.
[11]
sed praestat alicui vel gratia vel pecunia vel
amicitia, ut doctissimum atque incomparabilem
magistrum domi habeat: num tamen ille totum
in uno diem consumpturus est? aut potest esse
ulla tam perpetua discentis intentio, quae non
ut visus oculorum obtutu continuo fatigetur? cum
praesertim multo plus secreti temporis studia
desiderent.
[12]
neque enim scribenti, ediscenti, cogitanti praeceptor adsistit, quorum aliquid agentibus cuiuscunque interventus impedimento est.
lectio quoque non omnis nec semper praeeunte
vel interpretante eget. quando enim tot auctorum notitia contingeret? modicum ergo tempus
est, quo in totum diem velut opus ordinetur
ideoque per plures ire possunt etiam quae singuli
tradenda sunt.
[13]
pleraque vero hanc condicionem
habent, ut eadem voce ad omnes simul perferantur
Taceo de partitionibus et declamationibus rhetorum
[p. 46]
quibus certe quantuscunque numerus adhibeatur,
tamen unusquisque totum feret.
[14]
non enim vox
illa praeceptoris ut cena minus pluribus sufficit, sed
ut sol universis idem lucis calorisque largitur. grammaticus quoque si de loquendi ratione disserat, si
quaestiones explicet, historias exponat, poëmata
enarret, tot illa discent quot audient.
[15]
at enim
emendationi praelectionique numerus obstat. sit
incommodum, (nam quid fere undique placet?) mox
illud comparabimus commodis.
nec ego tamen eo mitti puerum volo, ubi negligatur. sed neque praeceptor bonus maiore se turba,
quam ut sustinere eam possit, oneraverit; et in
primis ea habenda cura est, ut is omni modo fiat nobis
familiariter amicus, nec officium in docendo spectet
sed adfectum.
[16]
ita nunquam erimus in turba. nec
sane quisquam litteris saltem leviter imbutus eum,
in quo studium ingeniumque perspexerit, non in
suam quoque gloriam peculiariter fovebit. sed ut
fugiendae sint magnae scholae (cui ne ipsi quidem
rei adsentior, si ad aliquem merito concurritur), non
tamen hoc eo valet, ut fugiendae sint omnino
scholae. aliud est enim vitare eas, aliud eligere.
[17]
et si refutavimus quae contra dicuntur, iam
[p. 48]
explicemus, quid ipsi sequamur.
[18]
ante omnia
futurus orator, cui in maxima celebritate et in media
rei publicae luce vivendum est, adsuescat iam a
tenero non reformidare homines neque illa solitaria
et velut umbratica vita pallescere. excitanda mens
et adtollenda semper est, quae in eiusmodi secretis
aut languescit et quendam velut in opaco situm
ducit, aut contra tumescit inani persuasione; necesse
est enim nimium tribuat sibi, qui se nemini comparat.
[19]
deinde cum proferenda sunt studia, caligat
in sole et omnia nova offendit, ut qui solus didicerit
quod inter multos faciendum est.
[20]
mitto amicitias,
quae ad senectutem usque firmissime durant religiosa
quadam necessitudine imbutae. neque enim est
sanctius sacris iisdem quam studiis initiari. sensum
ipsum, qui communis dicitur, ubi discet, cum se a
congressu, qui non hominibus solum sed mutis
quoque animalibus naturalis est, segregarit?
[21]
adde
quod domi ea sola discere potest, quae ipsi praecipientur, in schola etiam quae aliis. audiet multa
cotidie probari, multa corrigi; proderit alicuius
obiurgata desidia, proderit laudata industria, excitabitur laude aemulatio,
[22]
turpe ducet cedere pari,
[p. 50]
pulchrum superasse maiores. accendunt omnia
haec animos, et licet ipsa vitium sit ambitio, frequenter tamen causa virtutum est.
[23]
non inutilem scio
servatum esse a praeceptoribus meis morem, qui,
cum pueros in classes distribuerant, ordinem dicendi
secundum vires ingenii dabant; et ita superiore loco
quisque declamabat, ut praecedere profectu videbatur.
[24]
huius rei iudicia praebebantur; ea nobis ingens
palma, ducere vero classem multo pulcherrimum.
nec de hoc semel decretum erat; tricesimus dies
reddebat victo certaminis potestatem. ita nec
superior successu curam remittebat et dolor victum
ad depellendam ignominiam concitabat.
[25]
id nobis
acriores ad studia dicendi faces subdidisse quam exhortationem docentium, paedagogorum custodiam,
vota parentum, quantum animi mei coniectura colligere possum, contenderim.
[26]
sed sicut firmiores in litteris profectus alit aemulatio, ita incipientibus atque
adhuc teneris condiscipulorum quam praeceptoris
iucundior hoc ipso quod facilior imitatio est. vix
enim se prima elementa ad spem tollere effingendae,
quam summam putant, eloquentiae audebunt; proxima amplectentur magis, ut vites arboribus applicitae
inferiores prius apprehendendo ramos in cacumina
[p. 52]
evadunt.
[27]
quod adeo verum est, ut ipsius etiam
magistri, si tamen ambitiosis utilia praeferet, hoc
opus sit, cum adhuc rudia tractabit ingenia, non
statim onerare infirmitatem discentium, sed temperare vires suas et ad intellectum audientis
descendere.
[28]
nam ut vascula oris angusti superfusam humoris copiam respuunt, sensim autem
influentibus vel etiam instillatis complentur, sic
animi puerorum quantum excipere possint videndum
est. nam maiora intellectu velut parum apertos
ad percipiendum animos non subibunt.
[29]
utile igitur
habere, quos imitari primum, mox vincere velis. ita
paulatim et superiorum spes erit. his adiicio, praeceptores ipsos non idem mentis ac spiritus in dicendo posse concipere singulis tantum praesentibus
quod illa celebritate audientium instinctos.
[30]
maxima enim pars eloquentiae constat animo.
hunc adfici, hunc concipere imagines rerum et transformari quodammodo ad naturam eorum, de quibus
loquimur, necesse est. is porro, quo generosior
celsiorque est, hoc maioribus velut organis commovetur; ideoque et laude crescit et impetu augetur
et aliquid magnum agere gaudet.
[31]
est quaedam
tacita dedignatio, vim dicendi tantis comparatam
[p. 54]
laboribus ad unum auditorem demittere: pudet
supra modum sermonis attolli. et sane concipiat
quis mente vel declamantis habitum vel orantis
vocem, incessum, pronuntiationem, illum denique
animi et corporis motum, sudorem, ut alia praeteream, et fatigationem, audiente uno: nonne
quiddam pati furori simile videatur? non esset in
rebus humanis eloquentia, si tantum cum singulis
loqueremur.
This work is licensed under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License.
An XML version of this text is available for download, with the additional restriction that you offer Perseus any modifications you make. Perseus provides credit for all accepted changes, storing new additions in a versioning system.