P. Ovidius Naso, Tristia
Arthur Leslie Wheeler, Ed.

---

Ille ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum,
quem legis, ut noris, accipe posteritas.
Sulmo mihi patria est, gelidis uberrimus undis,
milia qui novies distat ab urbe decem.
5editus hic ego sum, nec non, ut tempora noris,
cum cecidit fato consul uterque pari
si quid id est, usque a proavis ¹ vetus ordinis heres
non modo fortunae munere factus eques,
nec stirps prima fui; genito sum fratre creatus,
10qui tribus ante quater mensibus ortus erat.
Lucifer amborum natalibus affuit idem:
una celebrata est per duo liba dies; [p. 198]
haec est armiferae ² festis de quinque Minervae,
quae fieri pugna prima cruenta solet.
15protinus excolimur teneri curaque parentis
imus ad insignes urbis ab arte viros.
frater ad eloquium viridi tendebat ab aevo,
fortia verbosi natus ad arma fori,
at mihi iam puero caelestia sacra placebant,
20inque suum furtim Musa trahebat opus.
saepe pater dixit ‘studium quid inutile temptas :
Maeonides nullas ipse reliquit opes.’
motus eram dictis, totoque Helicone relicto
scribere temptabam ³ verba soluta modis.
25sponte sua carmen numeros veniebat ad aptos,
et quod temptabam scribere ⁴ versus erat.
interea tacito passu labentibus annis
liberior fratri sumpta mihique toga est,
induiturque umeris ⁵ cum lato purpura clavo,
30et studium nobis, quod fuit ante, manet.
iamque decem vitae frater geminaverat annos,
cum perit, et coepi parte carere mei.
cepimus et tenerae primos aetatis honores,
eque ⁶ viris quondam pars tribus una fui.
35curia restabat . clavi mensura coacta est,
maius erat nostris viribus illud onus.
nec patiens corpus, nec mens fuit apta labori,
sollicitaeque fugax ambitionis eram, [p. 200]
et petere Aoniae suadebant tuta sorores
40otia, iudicio semper amata meo.
temporis illius colui fovique poëtas,
quotque aderant vates, rebar adesse deos.
saepe suas volucres legit mihi grandior aevo,
quaeque nocet ⁷ serpens, quae iuvat ⁸ herba. Macer.
45saepe suos solitus recitare Propertius ignes,
iure sodalicii, quo ⁹ mihi iunctus erat.
Ponticus heroo, Bassus quoque clarus iambis
dulcia convictus membra fuere mei.
et tenuit nostras numerosus Horatius aures;
50dum ferit Ausonia carmina culta lyra.
Vergilium vidi tantum : nec avara Tibullo
tempus amicitiae fata dedere meae.
successor fuit hic tibi, Galle, Propertius illi;
quartus ab his sene temporis ipse fui.
55utque ego maiores, sic me coluere minores,
notaque non tarde facta Thalia mea est.
carmina cum primum populo iuvenalia legi,
barba resecta mihi bisve semelve fuit.
moverat ingenium totam cantata per urbem
60nomine non vero dicta Corinna mihi.
multa quidem scripsi, sed, quae vitiosa putavi,
emendaturis ignibus ipse dedi.
tunc quoque, cum fugerem, quaedam placitura cremavi,
iratus studio carminibusque meis.
65molle Cupidineis nec inexpugnabile telis
cor mihi, quodque levis causa moveret, erat. [p. 202]
cum tamen hic essem minimoque accenderer igni,
nomine sub nostro fabula nulla fuit.
paene mihi puero nec digna nec utilis uxor
70est data, quae tempus per breve nupta fuit.
illi successit, quamvis sine crimine coniunx,
non tamen in nostro firma futura toro.
ultima, quae mecum seros permansit in annos;
sustinuit coniunx exulis esse viri.
75filia me mea bis prima fecunda iuventa,
sed non ex uno coniuge, fecit avum.
et iam complerat genitor sua fata novemque
addiderat lustris altera lustra novem.
non aliter flevi, quam me fleturus ademptum
80ille fuit. Matri ¹⁰ proxima busta tuli.
felices ambo tempestiveque sepulti,
ante diem poenae quod periere
meae! me quoque felicem, quod non viventibus illis
sum miser, et de me quod doluere nihil!
85si tamen extinctis aliquid nisi nomina restat, ¹¹
et gracilis structas effugit umbra rogos,
fama, parentales, si vos mea contigit, umbrae,
et sunt in Stygio crimina nostra foro,
scite, precor, causam (nec vos mihi fallere fas est)
90errorem iussae, non scelus, esse fugae.
Manibus hoc satis est: ad vos, studiosa, revertor,
pectora, quae vitae quaeritis acta meae.
iam mihi canities pulsis melioribus annis
venerat, antiquas miscueratque comas, [p. 204]
95postque meos ortus Pisaea vinctus oliva
abstulerat deciens praemia victor eques,
cum maris Euxini positos ad laeva Tomitas
quaerere me laesi principis ira iubet.
causa meae cunctis nimium quoque nota ruinae
100indicio non est testificanda meo.
quid referam comitumque nefas famulosque nocentes?
Ipsa ¹² multa tuli non leviora fuga.
indignata malis mens est succumbere seque
praestitit invictam viribus usa suis;
105oblitusque mei ductaeque per otia vitae
insolita cepi temporis arma manu;
totque tuli terra casus pelagoque quot inter
occultum stellae conspicuumque polum.
tacta mihi tandem longis erroribus acto
110iuncta pharetratis Sarmatis ora Getis.
hic ego, finitimis quamvis circumsoner armis,
tristia, quo possum, carmine fata levo.
quod quamvis nemo est, cuius referatur ad aures,
sic tamen absumo decipioque diem.
115ergo quod vivo duosque laboribus obsto,
nec me sollicitae taedia lucis habent,
gratia. Musa, tibi: nam tu solacia praebes,
tu curae requies, tu medicina venis.
tu dux et comes es, tu nos abducis ab Histro,
120in medioque mihi das Helicone locum;
tu mihi, quod rarum est, vivo sublime dedisti
nomen, ab exequiis quod dare fama solet,
nec, qui detractat praesentia, Livor iniquo
ullum de nostris dente momordit opus. [p. 206]
125nam tulerint magnos cum saecula nostra poetas,
non fuit ingenio fama maligna meo,
cumque ego praeponam multos mihi, non minor illis
dicor et in toto plurimus orbe legor.
si quid habent igitur vatum praesagia veri,
130protinus ut moriar, non ero, terra, tuus.
sive favore tuli, sive hanc ego carmine famam,
iure tibi grates, candide lector, ago.