Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 9
Benjamin Oliver Foster, Ph.D., Ed.

36. silva erat Ciminia magis tum invia atque horrenda quam nuper fuere Germanici saltus, nulli ad eam¹ diem ne mercatorum quidem adita. eam intrare haud fere quisquam praeter ducem ipsum audebat; aliis omnibus cladis Caudinae nondum memoria aboleverat. [2] tum ex iis² qui aderant, consulis frater M. Fabius³ —Caesonem alii, C. Claudium quidam, matre eadem qua consulem genitum, tradunt—speculatum se iturum professus brevique omnia certa allaturum. [3] Caere educatus apud hospites, Etruscis inde litteris eruditus erat [p. 302] linguamque Etruscam probe noverat. habeo auctores⁴ volgo tum Romanos pueros, sicut nunc Graecis, ita Etruscis litteris erudiri solitos; [4] sed propius est vero praecipuum aliquid fuisse in eo qui se tam audaci simulatione hostibus immiscuerit. servus ei dicitur comes unus fuisse, nutritus una eoque haud ignarus linguae eiusdem; [5] nec quicquam aliud proficiscentes quam summatim regionis quae intranda erat naturam ac nomina principum in populis accepere, ne qua inter conloquia insigni nota haesitantes deprendi possent. [6] iere pastorali habitu, agrestibus telis, falcibus gaesisque⁵ binis, armati. sed neque commercium linguae nec vestis armorumve habitus sic eos texit quam quod abhorrebat ab fide quemquam externum Ciminios saltus intraturum. [7] usque ad Camertes Umbros penetrasse dicuntur. ibi qui essent fateri Romanum ausum; introductumque in senatum consulis verbis egisse de societate [8?] amicitiaque atque inde comi hospitio acceptum nuntiare Romanis iussum commeatum exercitui dierum triginta praesto fore, si ea loca intrasset, iuventutemque Camertium Umbrorum in armis paratam imperio futuram.

[9] haec cum relata consuli essent, impedimentis prima vigilia praemissis, legionibus post [p. 304] impedimenta ire iussis ipse substitit cum equitatu et luce⁶ orta postero die obequitavit stationibus hostium, quae extra saltum dispositae erant; et cum satis diu tenuisset hostem, in castra sese recepit portaque altera egressus ante noctem agmen adsequitur. postero die luce prima iuga Ciminii montis tenebat; [11] inde contemplatus opulenta Etruriae arva milites emittit. [12] ingenti iam abacta praeda tumultuariae agrestium Etruscorum cohortes repente a principibus regionis eius concitatae Romanis occurrunt, adeo incompositae ut vindices praedarum prope ipsi praedae fuerint. [13] caesis fugatisque his, late depopulato agro victor Romanus opulentusque rerum omnium copia in castra rediit. [14] eo forte quinque legati cum duobus tribunis plebis venerant denuntiatum Fabio senatus verbis ne saltum Ciminium transiret. laetati serius se quam ut impedire bellum possent venisse, nuntii victoriae Romam revertuntur.