Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 27
Frank Gardner Moore, Professor Emeritus in Columbia University, Ed.

28. Hannibal magnum terrorem hostibus morte consulis unius, volnere alterius iniectum esse ratus, ne cui deesset occasioni, castra in tumulum in quo pugnatum erat extemplo transfert. ibi inventum Marcelli corpus sepelit. [2] Crispinus et morte conlegae et suo volnere territus, silentio insequentis noctis profectus, quos proxumos nanctus est montes, in iis loco alto et tuto undique castra posuit. [3] ibi duo duces sagaciter moti sunt, alter ad inferendam, alter ad cavendam¹ fraudem. [4] anulis² Marcelli simul cum corpore Hannibal potitus erat. eius signi errore ne qui³ dolus necteretur a Poeno metuens, Crispinus circa civitates proximas miserat nuntios occisum conlegam esse anulisque eius hostem [p. 324] potitum: ne quibus litteris crederent nomine⁴ Marcelli compositis. [5] paulo ante hic nuntius consulis Salapiam venerat quam litterae ab Hannibale allatae sunt Marcelli nomine compositae, se nocte quae diem illum secutura esset Salapiam venturum: parati milites essent qui in praesidio erant, si quo opera eorum opus esset. [6] sensere Salapitani fraudem, et ab ira non defectionis modo sed etiam equitum interfectorum rati occasionem supplicii peti, [7?] remisso retro nuntio—perfuga autem Romanus erat—ut⁵ sine arbitro milites quae vellent agerent, oppidanos per muros urbisque opportuna loca in stationibus disponunt; [8] custodias vigiliasque in eam noctem intentius instruunt; circa portam qua venturum hostem rebantur quod roboris in praesidio erat opponunt. [9] Hannibal quarta vigilia ferme ad urbem accessit. primi agminis erant perfugae Romanorum et arma Romana habebant. ii, ubi ad portam est ventum, Latine omnes loquentes excitant vigiles aperireque⁶ portam iubent: consulem adesse. [10] vigiles velut ad vocem eorum excitati tumultuari, trepidare, moliri portam. cataracta⁷ clausa erat; eam partim vectibus levant, partim funibus subducunt in tantum altitudinis ut subire [p. 326] recti⁸ possent. [11] vixdum satis patebat iter, cum⁹ perfugae certatim ruunt per portam; et cum sescenti¹⁰ ferme intrassent, remisso fune quo suspensa erat cataracta magno sonitu cecidit. [12] Salapitani alii perfugas neglegenter ex itinere suspensa umeris, ut inter pacatos, gerentis arma invadunt, alii e turribus¹¹ portae murisque saxis, sudibus, pilis absterrent hostem. [13] ita inde Hannibal suamet ipse fraude captus abiit, profectusque ad Locrorum solvendam obsidionem, quam urbem¹² L. Cincius summa vi, operibus tormentorumque omni genere ex Sicilia advecto oppugnabat.¹³ [14] magoni iam haud ferme fidenti retenturum defensurumque se urbem, prima spes morte nuntiata Marcelli adfulsit. [15] secutus inde nuntius Hannibalem Numidarum equitatu praemisso ipsum, quantum adcelerare posset, cum peditum agmine sequi. [16] Itaque ubi primum Numidas edito e speculis signo adventare sensit, et ipse patefacta repente porta ferox in hostes erumpit. et primo magis quia inproviso id fecerat quam quod par viribus esset, anceps certamen erat; [17] deinde ut supervenere Numidae, tantus pavor Romanis est iniectus ut passim ad mare ac naves fugerent relictis operibus machinisque quibus muros quatiebant. ita adventu Hannibalis soluta Locrorum obsidio est.

[p. 328]