Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 27
Frank Gardner Moore, Professor Emeritus in Columbia University, Ed.

18. proximus Carthaginiensium exercitus Hasdrubalis prope urbem Baeculam erat. pro castris equitum stationes habebant. [2] in eas velites antesignanique et qui primi agminis erant advenientes [p. 284] ex itinere, priusquam castris locum caperent,¹ adeo² contemptim impetum fecerunt ut facile appareret quid utrique parti animorum esset. [3] in castra trepida fuga conpulsi equites sunt, signaque Romana portis prope ipsis inlata. [4] atque illo quidem die inritatis tantum ad certamen animis castra Romani posuerunt. [5] nocte Hasdrubal in tumulum copias recipit plano campo in summo patentem; fluvius ab tergo, ante circaque velut ripa praeceps oram eius omnem cingebat. [6] suberat et altera inferior summissa fastigio planities; eam quoque altera crepido haud facilior in ascensum³ ambibat. [7] in hunc inferiorem campum postero die Hasdrubal, postquam stantem pro castris hostium aciem vidit, equites Numidas leviumque armorum Baliares et Afros demisit.

[8] Scipio circumvectus ordines signaque ostendebat hostem, praedamnata spe aequo dimicandi⁴ campo captantem tumulos, loci fiducia, non virtutis aut armorum⁵ stare in conspectu; sed altiora moenia habuisse Carthaginem, quae transcendisset miles Romanus: [9] nec tumulos nec arcem, ne mare quidem armis obstitisse suis. ad id fore altitudines quas cepissent hostibus, ut per praecipitia et praerupta salientes fugerent; eam quoque se illis fugam clausurum. [10] cohortesque duas alteram tenere fauces [p. 286] vallis per quam deferretur amnis iubet, alteram viam⁶ insidere quae ab urbe per tumuli obliqua in agros ferret. ipse expedites qui pridie stationes hostium pepulerant ad levem armaturam infimo stantem supercilio ducit. [11] per aspreta⁷ primum, nihil aliud quam via impediti, iere. deinde ut sub ictum venerunt, telorum primo omnis generis vis ingens effusa in eos est; [12] ipsi contra saxa quae locus strata passim, omnia ferme missilia, praebet ingerere, non milites solum sed etiam turba calonum inmixta armatis.

[13] ceterum quamquam ascensus difficilis erat, et prope obruebantur telis saxisque, adsuetudine tamen succedendi muros et pertinacia animi subierunt primi. [14] qui simul cepere aliquid aequi loci ubi firmo consisterent gradu, levem et concursatorem hostem atque intervallo tutum, cum procul missilibus pugna eluditur, instabilem eundem ad comminus conserendas manus, expulerunt loco et cum caede magna in aciem altiori⁸ superstantem tumulo impegere. [15] inde Scipio iussis adversus mediam evadere aciem victoribus ceteras copias cum Laelio dividit, atque eum parte dextra tumuli circumire, donec mollioris ascensus viam inveniret, iubet; ipse ab laeva, circuitu haud magno, in transversos hostes incurrit. [16] inde primo [p. 288] turbata acies est, dum ad circumsonantem undique⁹ clamorem flectere cornua et obvertere ordines volunt. [17] hoc tumultu et Laelius subiit, et dum pedem referunt, ne ab tergo volnerarentur, laxata prima acies locusque ad evadendum et mediis datus est, [18] qui per tam iniquum locum stantibus integris ordinibus elephantisque ante signa locatis numquam evasissent. [19] cum ab omni parte caedes fieret, Scipio, qui laevo cornu in dextrum incucurrerat,¹⁰ maxime in nuda latera hostium pugnabat; [20] et iam ne fugae quidem patebat locus; nam et stationes utrimque Romanae dextra laevaque insederant vias, et porta¹¹ castrorum ducis principumque fuga clausa erat,¹² addita trepidatione elephantorum, quos territos aeque atque hostes timebant. caesa igitur ad octo milia hominum.